Morgunblaðið - 27.01.2007, Blaðsíða 37

MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 27. JANÚAR 2007 37
ÞAÐ er merkisdagur á Íslandi í
dag. Kvenréttindafélag Íslands fagn-
ar hundrað ára afmæli. Á þeim tíma-
mótum er vert að
minnast þess að við
eigum allt að þakka
þeim konum sem voru
reiðubúnar til að efast
og þrasa um viðtekna
hluti þótt þær mættu
miklum mótbyr. Þær
opnuðu okkur nýja út-
sýn og færðu bæði kon-
um og körlum nýja
landvinninga. Nú er
óðum að mótast ný
heimsmynd þar sem
konur og karlar eru
sameiginlega í öndvegi
en það hefur sann-
arlega tekið tíma. Að-
dragandann má rekja
allt aftur til upphafs
nítjándu aldar þegar
konur kvöddu sér fyrst
hljóðs á opinberum
vettvangi með hugsanir
sínar og hugmyndir um
frelsi og réttindi
kvenna.
En verkefninu er
hvergi nærri lokið. Í
upphafi var áherslan öll
á jafnrétti kynjanna
gagnvart lögunum og stærsti ávinn-
ingurinn var auðvitað kosningaréttur
kvenna sem víðast hvar var í höfn um
1915. Við eigum enn ólokið því verk-
efni að tryggja að viðhorf og reynsla
beggja kynja séu jafngild við mótun
samfélags okkar.
Sigrar og baráttuaðferðir
Eftir 1915 lagði kvennahreyfingin
– í öllum sínum fjölbreytileika – höf-
uðáhersluna á að konum væru búin
þau skilyrði í samfélaginu að þær
gætu nýtt sér nýfengin formleg rétt-
indi. Með margvíslegum þrýstiað-
gerðum beittu konur sér fyrir breyt-
ingum á tryggingalöggjöf og
skattalöggjöf, réttindum ógiftra
mæðra, sjálfsákvörðunarrétti kvenna
til fóstureyðinga, jafnlaunastefnu,
menntun kvenna og svona mætti
áfram telja.
Mín skoðun er sú að þessu tímabili
þrýstiaðgerða hafi í raun lokið um
1980 og að kvennafrídagurinn árið
1975 hafi markað upphafið að því sem
koma skyldi. Í kjölfarið sigldi fram-
boð frú Vigdísar Finnbogadóttur til
forseta Íslands og sérframboð
kvenna í sveitarstjórnum og til al-
þingis. Það er í rauninni varla fyrr en
eftir 1975 sem kosningarétturinn
slær í gegn hjá konum og þær fara að
sækja fast á um að geta nýtt sér hann
til fulls með fullgildri pólitískri þátt-
töku – með kröfu um eðlilega hlut-
deild í hinu pólitíska valdi. Nú er þar
komið sögu að konur vilja völd og
áhrif og eru margar hverjar óhrædd-
ar við að segja það.
Fyrir alllöngu varð almenn við-
horfsbreyting meðal kvenna. Nú er
víðtæk samstaða um að konur eigi
ákveðinn rétt og að þeim beri ákveðin
hlutdeild í mótun samfélagsins. Í
hjarta allra kvenna býr vitneskjan
um að konur bera skarðan hlut frá
borði. Með okkur öllum býr þrá til að
breyta þessu. Sú þrá er reyndar mis-
sterk – hjá sumum óljós en öðrum
brennandi. Og það er einmitt þessi
þrá sem fær okkur til að takast verk á
hendur sem einfaldast væri kannski
að láta öðrum eftir eða láta ógerð.
Veruleikinn og
sýndarveruleikinn
Og nú blasa við ný verkefni sem
svo brýnt er að leysa en of margar
raddir tala gegn, vinna gegn eða
þagga niður. Tíðarandinn er mót-
sagnakenndur. Í orði kveðnu er við-
urkenning á því að konur og karlar
eigi að sitja við sama borð en það er
feimnismál að ræða aðgerðir sem
geta stuðlað að því. Þess vegna kjósa
flestir að láta eins og ekkert sé.
Stundum verður sýndarveruleiki svo
ágengur í kringum okkur að veruleiki
venjulegs fólks – kvenna og karla –
fellur í skuggann. Stjórnmálin eru oft
sama marki brennd og of fátt fólk í
stjórnmálum segir það
sem það meinar og
meinar það sem segir.
Ef veruleiki kvenna á að
rata inn í stjórnmálin þá
gildir það sama og fyrr:
Konur þurfa að segja
frá og þær þurfa að tala
saman. Hvernig líður
frjálsum íslenskum kon-
um á 21. öld? Hvað út-
heimtir móðurhlut-
verkið af konum við
nútímaaðstæður? Þarf
vinnutími á Íslandi að
vera svona miklu lengri
en í nágrannalöndum?
Hver axlar ábyrgð á úr-
ræðaleysi samfélagsins
þegar kemur að öldr-
uðum? Taka dæturnar
við? Hví skyldu konur
taka þátt í þögninni um
launin ef þær tapa alltaf
sjálfar?
Í hjarta hverrar konu
þarf að vaxa vissan um
að upplifun og reynsla
sem hún oft telur varða
sig eina og vera per-
sónulegt vandamál er í
raun almenn reynsla kvenna og þar
með pólitískt mál. Í þessari vissu felst
kvenfrelsið sem getur verið krafta-
verk í lífi hverrar konu og vakning til
pólitískrar hlutdeildar í valdinu. Við-
urkenning á reynslu, þekkingu og
viðhorfum kvenna er forsenda lífs-
gæða í samfélagi sem ætlast til að all-
ar séu ofurkonur.
Réttmæt hlutdeild í ríkisstjórn
Fyrir rúmum tólf árum tókum við
hjá Reykjavíkurborg við tossalista
ráðamanna sem höfðu gleymt að
hlusta á konur og við settum börn og
fjölskyldur í forgang. Það var gerð
leikskólabylting því þörfin var svo
rík.
Nú þarf að gera eins í málefnum
aldraðra á landsvísu því ef sam-
félagsleg úrræði eru ekki fyrir hendi
taka konur við byrðunum. Þess
vegna hefur kvenfrelsið alltaf átt
samleið með félagshyggju og jafn-
aðarstefnu. Konur á 21. öld eiga ekki
að vera knúnar til að velja milli
starfsframa og fjölskyldu. Þær eiga
ekki að þurfa að una við lægri laun.
Kynbundið ofbeldi er hægt að gera
útlægt.
Ég hef undanfarnar vikur ferðast
vítt og breitt um landið og hitt fólk á
opnum fundum. Alls staðar hafa jafn-
réttismál verið rædd, opinskátt og af
einlægni. Jafnréttismál liggja líka
körlum á hjarta. Ójöfn staða kvenna
og karla dregur úr því svigrúmi sem
þeir hafa til að velja sér farveg í lífinu
í samræmi við eðli sitt og langanir.
Reynslan hefur kennt mér að það
skiptir höfuðmáli að fjölga konum
hvarvetna þar sem mikilvæg mál eru
til lykta leidd. Þess vegna hef ég lýst
því yfir að ég muni gæta þess, þegar
flokkur minn sest í ríkisstjórn, að
jafnræði verði milli kvenna og karla í
okkar ráðherrahópi. Ég upplifði það
líka í ráðhúsinu að forsenda árangurs
í jafnréttismálum er að æðstu stjórn-
endur láti þau til sín taka. Þess vegna
er ég þeirrar skoðunar að það eigi að
færa ábyrgðina á jafnréttismálum til
forsætisráðuneytisins.
Við höfum verk að vinna og eigum
að vera órög að takast á við þau rétt
eins og konurnar sem stofnuðu Kven-
réttindafélagið fyrir 100 árum. Ég
óska konum og Kvenréttindafélaginu
til hamingju með daginn og starf
þeirra í þágu samfélagsins í öll þessi
ár.
Í hjarta allra
kvenna
Ingibjörg Sólrún Gísladóttir
skrifar í tilefni af
100 ára afmæli Kven-
réttindafélags Íslands
Ingibjörg Sólrún
Gísladóttir
» Viðurkenn-ing á
reynslu, þekk-
ingu og við-
horfum kvenna
er forsenda lífs-
gæða í sam-
félagi sem ætl-
ast til að allar
séu ofurkonur.
Höfundur er formaður
Samfylkingarinnar.
Á LIÐNUM misserum hefur
töluvert verið rætt um mikinn við-
skiptahalla íslenska þjóðarbúsins
sem stefni efnahagslífinu og gengi
krónunnar í hættu. Skv. nýútkom-
inni þjóðhagsspá fjármálaráðuneyt-
isins er hann talinn hafa verið
22,4% af landsframleiðslu á árinu
2006. En er viðskiptajöfnuðurinn
rétt mældur?
Skýrslugerð um við-
skiptajöfnuð er í sam-
ræmi við staðal Al-
þjóðagjaldeyrissjóðs-
ins (IMF). Undir lið-
inn þáttatekjur innan
viðskiptajöfnuðar fell-
ur m.a. ávöxtun hluta-
fjár og er gerður
greinarmunur á beinni
fjárfestingu (ef hlutur
í viðkomandi fyrirtæki
er 10% eða stærri) og
verðbréfafjárfestingu
(ef hluturinn er minni en 10%).
Íslenskir lífeyrissjóðir og aðrir
innlendir fjárfestar hafa á liðnum
árum byggt upp talsverða eign í
erlendum hlutabréfum. Í flestum
tilvikum er eign innlenda fjárfest-
isins í viðkomandi fyrirtæki langt
undir 10% mörkunum, a.m.k. á það
við um fjárfestingar lífeyrissjóð-
anna. Í öðrum tilvikum hafa ís-
lensku bankarnir, fjárfestingafélög
og aðrir aðilar fjárfest umtalsvert í
erlendum fyrirtækjum, ýmist yfir
eða undir 10%, með það að mark-
miði að hagnast, ýmist gegnum
hlutdeild í hagnaði til lengri tíma
eða með innlausn gengishagnaðar.
Á sama tíma hefur eign erlendra
aðila í íslenskum fyrirtækjum farið
vaxandi, verðbréfafjárfesting
(markaðsverðbréf) og bein fjárfest-
ing (eigið fjármagn), sem skil-
greind er sem skuld og því dregin
frá þegar rætt er um nettóeign.
Samkvæmt Hagtölum Seðla-
bankans frá 30.9. 2006 nemur
nettóeign undir verðbréfafjárfest-
ingu 500,9 mja.kr. Til samanburðar
má áætla að erlend hlutabréfaeign
lífeyrissjóðanna sé nú ekki fjarri
400 milljörðum króna, sem öll fell-
ur undir verðbréfafjárfestingu. Og
nettóeign undir beinni fjárfestingu
nemur 287,5 mja.kr. Samtals nem-
ur því nettó hlutabréfaeign ís-
lenska þjóðarbúsins 788,4 mja.kr.
pr. 30.9. sl. Í fyrrnefndri þjóð-
hagsspá er landsframleiðslan 2006
áætluð 1.038 mja.kr. og því ljóst
eignin er hátt hlutfall af lands-
framleiðslu.
En hvernig er afrakstur af er-
lendum fjárfestingum af þessu
tagi, hagnaður eða tap, mældur í
viðskiptajöfnuði? Í
staðli IMF er ekki
tekið tillit til geng-
ishagnaðar eða -taps
af verðbréfa-
viðskiptum við út-
reikning á þátta-
tekjum í
greiðslujöfnuði, hvort
sem um er að ræða
verðbréfafjárfestingu
eða beina fjárfestingu.
Þó er ef um beina
fjárfestingu er að
ræða tekið tillit til
hlutdeildar í hagnaði
eða tapi viðkomandi félags á eign-
arhaldstíma. Og stöðutölur í er-
lendri stöðu þjóðarbúsins eru upp-
færðar um áramót m.v.
upplýsingar frá markaðsaðilum og
áætlaðar ársfjórðungslega út frá
flæði og þróun heimsvísitölu hluta-
bréfa.
Þannig er ljóst að afraksturinn
af þessari stóru nettóeign þjóð-
arbúsins í erlendum hlutabréfum
skilar sér ekki nema að hluta inn í
viðskiptajöfnuð hverju sinni. A.m.k.
að engu leyti vegna verðbréfa-
fjárfestingar sem að mestu er í
eigu lífeyrissjóðanna, og óvíst með
afrakstur beinnar fjárfestingar.
Að jafnaði hafa erlend hlutabréf
skilað umtalsverðri jákvæðri ávöxt-
un ef horft er til lengri tíma. Þann-
ig hefur heimsvísitala hlutabréfa
hækkað að meðaltali um 16,8% p.a.
síðustu þrjú ár og 11,5% síðustu
fimm ár og hækkaði um 20,1% á
árinu 2006 í USD. Þetta hefur m.a.
komið fram í ágætri ávöxtun lífeyr-
issjóða af þessum eignaflokki und-
anfarin ár.
Erfiðara er að meta beinar fjár-
festingar. Hér er m.a. um að ræða
útrás íslenskra fyrirtækja en einn-
ig nokkrar stöðutökur íslenskra
fjárfestingafélaga. Að verulegu
leyti skilar afrakstur þeirra fjár-
festinga sér inn í viðskiptajöfnuð
gegnum hlutdeild í rekstrarhagnaði
eða -tapi á eignarhaldstímanum.
En þó einungis ef eignarhluturinn
er yfir 10%. En innleystur geng-
ishagnaður við sölu umfram hlut-
deildina skilar sér hins vegar ekki í
viðskiptajöfnuð.
Afrakstur erlendrar verðbréfa-
eignar virðist því viðvarandi van-
metinn svo verulegu máli skiptir í
mati á viðskiptahalla. Vissulega er
hann og verður ávallt sveiflu-
kenndur, og gæti jafnvel orðið nei-
kvæður á tímabili þegar illa árar á
hlutabréfamörkuðum, en til lengri
tíma ætti hann að skila þjóð-
arbúinu tekjum sem eðlilegt hlýtur
að vera að taka með í reikninginn í
ljósi þess hve nettóeignin er stór
og fer vaxandi. Það er sérstaklega
bagalegt að ekki sé tekið tillit til
afraksturs erlendrar hlutabréfa-
eignar lífeyrissjóðanna við mat á
viðskiptahalla þjóðarinnar, en arð-
ur af hlutabréfaeigninni hefur
meiri þýðingu fyrir íslenska
skýrslugerð um utanríkisviðskipti
heldur en hjá öðrum þjóðum vegna
stærra sparnaðarhlutfalls sem
hlutfall af landsframleiðslu í lífeyr-
issjóðum hérlendis en erlendis.
Sérstaklega þarf að hafa þetta í
huga nú þegar hvað mest er rætt
um mikinn viðskiptahalla á árinu
2006. Vanmat á afrakstri erlendu
verðbréfaeignarinnar í heild telur
líklega í tugum milljarða króna. Ef
tekið væri tillit til þessa myndi
áætlaður 22,4% viðskiptahalli
minnka um mörg prósent, svo
mörg að einhverjir kynnu að end-
urskoða mat sitt á áhættu íslenska
hagkerfisins.
Er viðskiptahallinn ofmetinn?
Gunnlaugur Briem
fjallar um efnahagsmál » Afrakstur erlendrarverðbréfaeignar
virðist því viðvarandi
vanmetinn svo verulegu
máli skiptir í mati á við-
skiptahalla.
Gunnlaugur Briem
Höfundur er viðskiptafræðingur og
starfar við eignastýringu hjá Lífeyr-
issjóði verzlunarmanna.
Sagt var: Þeir fóru í föt hvors annars.
Rétt væri: Þeir fóru hvor í annars föt.
Gætum tungunnar
Í DAG eru liðin 100 ár frá því
að Kvenréttindafélag Íslands var
stofnað á fundi á
heimili Bríetar
Bjarnhéðinsdóttur í
Reykjavík og var hún
kjörin fyrsti formað-
ur félagsins. Í 2. gr.
fyrstu laga félagsins
segir að tilgangur
þess sé ,,...að starfa
að því að íslenskar
konur fái fullt stjórn-
málajafnrétti á við
karlmenn, kosninga-
rétt, kjörgengi svo og
rétt til embætta og
atvinnu með sömu
skilyrðum og þeir.“
Frá stofnun félagins hefur margt
breyst til batnaðar. Árið 1915
fengu konur kosningarétt og sjö
árum síðar settist Ingibjörg H.
Bjarnason fyrst kvenna á þing
fyrir Kvennalista. Engu að síður
er langt í að konur og menn sitji
við sama borð hvað varðar fjöl-
marga hluti. Til að mynda er gríð-
arlegur launamunur kynjanna
vandamál sem þarf að uppræta.
Annað sem þarf
ætíð að huga að er
staða kvenna innan
stjórnmálaflokkanna.
Frá stofnun hefur
Samfylkingin ætíð lagt
mikla áherslu á rétt-
indabaráttu kvenna og
sýnt það, svo um mun-
ar, í verki. Eftir al-
þingiskosningarnar
1999 var þannig meiri-
hluti þingmanna
flokksins konur og í
kosningunum fyrir
fjórum árum voru níu
Samfylkingarkonur
kjörnar á þing og komu hlutfalls-
lega langflestar konur inn á þing
það árið fyrir Samfylkinguna.
Þegar litið er til æðstu embætta
flokksins sést vel hve mikil
áhersla er lögð á jafnræði milli
kynjanna. Talsmaður flokksins í
kosningunum 1999 var kona. Af
tveim einstaklingum sem hafa
gegnt embætti formanns, hefur
annar verið kona. Einungis einn af
þremur varaformönnum flokksins
hefur verið karlkyns og þrír af
fjórum þingflokksformönnum hafa
verið kvenkyns.
Á þessum tímamótum, sér í lagi
þar sem alþingiskosningar nálg-
ast, er mjög svo viðeigandi að rifja
upp þessar staðreyndir. Það virð-
ist ætla að taka enn lengri tíma
fyrir konur að öðlast sjálfsögð
réttindi til jafns við karlmenn. Það
er verkefni sem allir verða að taka
þátt í, hvar í flokki sem þeir
standa.
Ég óska okkur öllum, og sér í
lagi konum, til hamingju með dag-
inn.
Barátta í 100 ár
Magnús Már Guðmundsson
fjallar um Kvenréttindafélag
Íslands.
Magnús Már
Guðmundsson
» Það virðist ætla aðtaka enn lengri tíma
fyrir konur að öðlast
sjálfsögð réttindi til
jafns við karlmenn.
Höfundur er formaður Ungra jafn-
aðarmanna, ungliðahreyfingar Sam-
fylkingarinnar.flísar
Stórhöfða 21, við Gullinbrú,
sími 545 5500.
www.flis.is ● netfang: flis@flis.is
Allt fyrir baðherbergið