Morgunblaðið - 13.02.2007, Side 28

28 ÞRIÐJUDAGUR 13. FEBRÚAR 2007 MORGUNBLAÐIÐ
UMRÆÐAN
ELDRI borgarar fögnuðu því
og væntu gagngerðra breytinga á
sínum högum þegar ríkisstjórnin
skipaði samráðsnefnd með fulltrú-
um ríkisvaldsins og fulltrúum
Landssambands eldri borgara
(LEB) í byrjun árs 2005 til að
endurskoða lög um almannatrygg-
ingar, en því miður urðu von-
brigðin sláandi og þeim sár þegar
niðurstaðan var lesin
upp fyrir alþjóð í
sumar sem leið.
Þrátt fyrir að kom-
ið væri að nokkru
leyti til móts við kröf-
ur lífeyrisþega, með
lögum 166/2006 og til-
heyrandi reglugerð,
nægði sú breyting
ekki, því eftir sem áð-
ur er troðið á grund-
vallarmannréttindum
eldri borgara, hvað
varðar efnahagslegt
sjálfstæði.
Í áranna rás hafa
þingmenn allra flokka lagt fram
frumvörp og tillögur til að bæta
kjör aldraðra og margir annast
þann málaflokk með miklum sóma,
en því miður hafa þingmál þeirra
of sjaldan fengið samhljóm þing-
heims til að verða samþykkt.
Þingmenn hafa oft á tíðum sýnt
einhug og snarræði við brýnar
lagasetningar og má nefna þegar
þingmenn allra flokka stóðu að
frumvarpi til laga um eftirlaun
forseta Íslands, ráðherra, alþing-
ismanna og hæstaréttardómara
sem varð að lögum nr. 141/2003.
Verður slík afkastageta þeirra
og einhugur lengi í minnum höfð,
enda tók umræðan tæpar 5 klst.
Frumvarpið var lagt fram mið-
vikudaginn 10. des. og samþykkt
mánudaginn 15. des. 2003. Kom
þingheimur saman á laugardeg-
inum, í miðjum jólaönnum til að
flýta fyrir afgreiðslu laganna.
Þessi jólaglaðningur kom flest-
um umbjóðendum þingmanna
mjög á óvart, enda ekki getið í
kosningaloforði flokkana að bæta
þyrfti sérstaklega lífskjör ofan-
greindra manna.
Ljóst er að ekki þurfti að fara
út í flókna útreikninga til að fá
kjarabót þeirra framfylgt, né at-
huga stöðu ríkissjóðs vegna henn-
ar, gagnstætt því sem gert var við
lagafrumvarp almannatrygginga,
vegna ellilífeyris hins almenna
borgara, þó hvort tveggja sé tekið
úr sama sjóði. Sjóði allra lands-
manna.
Í umræðunni um fátækt á Ís-
landi telja sumir fátækt vera nán-
ast náttúrulögmál. Fátækt lífeyr-
isþega sem lifa fábrotnu lífi er
ekki náttúrulögmál, heldur fátækt
af mannavöldum, sem er ánauð.
Almannatryggingakerfið er
sameiginlegur sjóður landsmanna
sem á að tryggja fólki
mannsæmandi fram-
færslu að ævistarfi
loknu, en ekki hugsað
sem ölmusa þess,
heldur tryggð eign,
sem stjórnvöld hafa
skert og skattlagt
langt niður fyrir lág-
marksframfærslu.
Sanngjarnt væri að
fella flestar bætur
undir einn lið, rétti-
lega eftirlaun í líkingu
við eftirlaun embætt-
ismanna og hætta
flóknum útreikningum
við plús – mínus-prósentukerfið,
ásamt tekjutengingu hjóna og að
TR slái sinni eign á allar auka-
tekjur, þ.m.t. úttekt sparifjár úr
söfnunarsjóði lífeyrisþega, og að
afnema þetta hryggilega hags-
tjórnarkerfi ríkisvaldsins sem mið-
ar að því að gera hina fátæku fá-
tækari en hina ríku ríkari.
Með þessu hagstjórnarkerfi hef-
ur lífeyrisþegum, einkum með
skerta lífeyrissjóði, verið haldið í
fátæktargildru, þannig að þeir
verst settu eiga vart fyrir brýn-
ustu nauðsynjum og stöðugt geng-
ur á höfuðstól eigna annarra, sem
betur eru stæðir. Skattbyrði
beggja hópanna er 35,72, en eldri
borgarar sem lifa á fjármagns-
tekjum greiða 10% í fjármagns-
tekjuskatt, sem væri réttlátt ef
allir lífeyrisþegar nytu þess sama
af lögbundnum sparnaði sínum,
þ.e. greiðslum lífeyrissjóða og þar
með talinn ellilífeyrir TR.
Dæmið sannar að þeir lífeyr-
isþegar sem greiða af skorti sínum
leggja meira til samfélagsins.
Þakklæti þjóðfélagsins til þeirra
er að narta meir og meir í tekjur
þeirra, en þeim sem greiða af
nægtum sínum er launað með
ýmsum fríðindum, t.d. að vera
undanþegnir lögboðnum gjöldum
til samfélagsins s.s. greiðslu út-
svars til sveitarfélaga og afnota-
gjalds RÚV.
Samkvæmt máli nr. 4647 / 2006
hjá Umboðsmanni Alþingis kom
fram að 1000 andmæli voru send
til TR vegna endurreikninga bóta
ársins 2004. TR greinir frá því í
svari til umboðsmanns að fyrirséð
sé að vegna manneklu og rekstr-
arfjárskorts geti allt að 6-8 mán-
uðir liðið þar til unnt er að svara
þessum erindum. Í áliti umboðs-
manns sést glöggt við hvaða vanda
TR á að etja við að framfylgja líf-
eyrissjóðskafla laga um almanna-
tryggingar.
Æskilegasta og sjálfsagðasta
staða lífeyrisþega er að geta greitt
af nægtum sínum, eftir eðlilega
framfærslu. Víst má telja að
hækki lífeyrir aldraðra og öryrkja
þá skili hann sér fljótt með aukn-
um kaupmætti í hringrás við-
skiptalífsins og þar af leiðandi
með margfeldisáhrifum aftur í rík-
iskassann og bónusinn ofan á allt
er að viðkomandi einstaklingar
geta notið meiri lífsgæða og sjálf-
sagðra mannréttinda.
Undirrituð vonar að sitjandi Al-
þingi vinni heilshugar að breyt-
ingu laga í átt til meiri mannúðar í
málefnum eldri borgara, einkum
þeirra sem eru með skertar lífeyr-
issjóðsgreiðslur, af þeim einhug
sem þingmenn sýndu við sam-
þykki lagafrumvarps sinna eigin
eftirlauna, þannig að sæmd sé að
og með mannréttindasáttmála
Evrópu og Sameinuðu þjóðanna að
leiðarljósi. Það myndi einnig létta
störf og spara rekstrarkostnað
Tryggingastofnunar ríkisins.
Lögbundin ánauð
Guðríður Bryndís Jónsdóttir
fjallar um málefni eldri borgara »Undirrituð vonar aðsitjandi Alþingi
vinni heilshugar að
breytingu laga í átt til
meiri mannúðar í mál-
efnum eldri borgara,
einkum þeirra sem eru
með skertar lífeyr-
issjóðsgreiðslur ...
Guðríður Bryndís
Jónsdóttir
Höfundur er félagi í FEB og með-
stjórnandi í stjórn Baráttusamtaka
eldri borgara og öryrkja.
Þ
etta byrjaði allt á
fimmtudagskvöldið. Ég
var nýbúinn að opna
tölvuna þegar kunn-
uglegir hljómar bárust
frá henni og rautt merki birtist á
skjánum með orðunum „BBC
News Alert“. Síðan opnaðist lítill
rammi með stórfréttinni.
BBC sendir ekki oft svona stór-
fréttatilkynningar, og þær snúast
ætíð um sannkallaða stórviðburði
eins og aftökuna á Saddam Huss-
ein, mikið mannfall í tilræði í Bag-
dad eða framvindu mála fyrir botni
Miðjarðarhafs.
En nú bar nýrra við: „Anna Ni-
cole Smith látin, að því er lögmað-
ur hennar segir,“ stóð í stór-
fréttarammanum undir merki
BBC. Ég segi ekki að ég hafi grip-
ið andann á lofti, en mér fannst
þetta þó nógu merkilegt til að
segja nærstöddum frá því.
Svo hvarflaði að mér sú hugsun
að það væri út af fyrir sig merki-
legt að sjálft BBC skyldi senda
„news alert“ um þetta. Rifjaðist
upp fyrir mér þegar Associated
Press og CNN sendu svipaða til-
kynningu um að Britney Spears
væri skilin. Merki um breytta tíma.
Það var ekki að sökum að
spyrja. Fréttin sem mbl.is birti
skömmu síðar um kvöldið um and-
lát Önnu Nicole var á svipstundu
komin efst á listann yfir mest
lesnu fréttirnar þar á bæ, og allan
næsta dag sat hún sem fastast í
efsta sætinu. Það sem meira var,
þessi frétt var opnuð rúmlega
helmingi oftar en næsta frétt á eft-
ir, svo munaði á annan tug þús-
unda opnana.
Ekki svo að skilja að þetta hafi
komið á óvart. Fréttir af Holly-
wood-stjörnum og öðrum frægum
stjörnum hafa lengi verið vinsæl-
asta lesefnið á mbl.is, ásamt frétt-
um af heimssögulegum viðburðum,
stórslysum og íþróttum.
Það hafa margir – til dæmis
ötulir bloggarar – orðið til að
hneykslast á þessum mikla áhuga
lesenda á fræga fólkinu, ekki síst
París blessaðri Hilton. Það sem
Anna Nicole átti einmitt sameig-
inlegt með París var að hún var
eiginlega ekki fræg fyrir neitt
nema að vera fræg. Hún hafði ekki
„afrekað“ neitt – var til dæmis
hvorki kvikmyndastjarna né
íþróttastjarna, og ekki heldur af
moldríkum komin.
Hún var bara venjuleg stelpa frá
Texas sem varð stjarna, með ein-
hverjum að því er virtist gjör-
samlega óskiljanlegum hætti. Og
áhugi íslenskra lesenda á dauða
hennar – og öllum þeim frásögnum
um líf hennar sem fylgt hafa í kjöl-
farið – hefur verið gríðarlegur. Ég
er eiginlega viss um að fréttin um
dauða hennar er einhver mest
lesna frétt á mbl.is frá því mæl-
ingar hófust. Slagaði áreiðanlega
hátt í fréttina um aftökuna á Sadd-
am.
Kannski ekki skrítið að spurt
væri í forundran: Hvernig má
þetta vera? Ég verð að viðurkenna
að í huganum spurði ég þessarar
sömu spurningar. Svo fór að rifjast
upp fyrir mér atriði úr sjónvarps-
þættinum Boston Legal, þar sem
ein aðalpersónan, lögfræðingurinn
Alan Shore (leikinn af stakri snilld
af James Spader), flutti varn-
arræðu fyrir fræga sjónvarpskonu
sem sökuð var um að hafa drepið
ágengan ljósmyndara (papp-
arassa).
Í varnarræðunni sagði Shore frá
rannsókn sem taugalíffræðingur
hefði gert á öpum. Aparnir voru
þyrstir. En þegar þeim var boðið
að velja á milli þess að fá að svala
þorstanum með uppáhalds kirsu-
berjasafanum sínum eða horfa á
mynd af forustuapanum í flokknum
þeirra – „fræga apanum“ – vildu
þeir miklu fremur horfa á myndina
en svala þorstanum.
Þetta, sagði Shore, sýnir að
stjörnudýrkun er öpunum eðlislæg.
Heilinn í þeim er að einhverju leyti
þannig úr garði gerður að þeir lað-
ast af miklum krafti að „frægum
öpum“. Það sama á við um okkur
mannfólkið, sem heillumst gjör-
samlega af „frægu fólki“.
Ég þurfti ekki að leita lengi á
Netinu (ætli leitarorðin „celebrity“
og „monkey“ dugi ekki í Google) til
að komast að raun um að þessi
rannsókn var enginn uppspuni
handritshöfunda þáttarins. Hún
var í raun og veru gerð.
Taugalíffræðingur við Duke-
háskóla í Bandaríkjunum gerði
þessa rannsókn fyrir þrem eða
fjórum árum á 12 rhesus-öpum,
eins og til dæmis má lesa um í
frétt frá árinu 2005 á vef ABC-
sjónvarpsstöðvarinnar bandarísku.
Niðurstöðurnar voru eins og fram
kom í þættinum, að aparnir vildu
fremur horfa á fræga apann en
svala þorstanum. En aparnir höfðu
engan áhuga á að horfa á myndir
af einhverjum meðalapa.
Í frétt ABC var haft eftir líf-
fræðingnum, dr. Michael Platt, að í
augum apanna væri „frægur api“
sá sem komist hefði til metorða.
Og sá sem öðlast frægð og kemst
til metorða hefur mat, völd og kyn-
ferðislegt aðdráttarafl; allt það
sem hinir aparnir þrá umfram ann-
að.
Það þarf kannski slatta af hug-
arflugi til að tengja þessa rann-
sókn á nokkrum rhesus-öpum við
gríðarlegan áhuga heimsbyggð-
arinnar á bandarískri ljósku sem
virðist ekki hafa unnið sér neitt til
frægðar, en ég held samt að þetta
segi talsverða sögu. Og þá skiptir
engu máli hvers vegna stjarnan er
fræg – hún er stjarna og þar með
fer heilinn í okkur af stað, sama
þótt okkur finnist það fáránlegt.
Það hafa margir, ekki síst síðan
á fimmtudagskvöldið, hneykslast á
þessum gríðarlega áhuga fólks á
Önnu Nicole og París og öðru
frægu fólki, og talið hann til marks
um fádæma grunnhyggni og yf-
irborðsmennsku.
En ég held að aparannsóknin sé
kannski vísbending um að þarna sé
ekki um að ræða yfirborðs-
mennsku, heldur megi þvert á móti
sjá þarna glitta í eitthvað sem býr
djúpt í mannlegu eðli, sem rétt
eina ferðina kemur aftan að manni.
Stórar
fréttir
» Aparnir voru þyrstir. En þegar þeim var boðiðað velja á milli þess að fá að svala þorstanum
með uppáhalds kirsuberjasafanum sínum eða
horfa á mynd af forustuapanum í flokknum þeirra
– „fræga apanum“ – vildu þeir miklu fremur horfa
á myndina en svala þorstanum.
BLOGG: kga.blog.is
VIÐHORF
Kristján G. Arngrímsson
kga@mbl.is
UNDARLEG ósköp að verða
vitni að því að Íslensku bók-
menntaverðlaunin í
flokknum „íslensk rit-
verk önnur en skáld-
verk“ skuli nú veitt
áróðursritinu
Draumalandinu,
sjálfshjálparbók
handa hræddri þjóð,
eftir Andra Snæ
Magnason. Sam-
kvæmt reglugerð fyr-
ir Íslensku bók-
menntaverðlaunin
eiga í þessum flokki
að vera „fræðirit, frá-
sagnir, handbækur eða hvert það
verk annað sem ekki telst skáld-
verk eða fagurbókmenntir“. Hing-
að til hafa nær eingöngu fræðirit,
sem rísa undir nafni, hlotið verð-
laun í þessum flokki.
Draumalandið er ekki fræðirit,
svo einhliða sem afstaða höfundar
er og víða hallað réttu máli. Ekki
er heldur unnt að telja verkið
handbók, þótt undirtitill sé sjálfs-
hjálparbók. Hugsanlega mætti
kalla hluta bókarinnar frásagnir –
skáldlegar frásagnir, en það nægir
ekki. Verðlaunaveitingin er því í
hæsta máta undarleg.
Undarleg ósköp að
verða einnig vitni að
því að Aldingarðurinn
eftir Ólaf Jóhann
Ólafsson hlýtur verð-
laun í flokknum
„frumsamið íslenskt
skáldverk“ þegar bók-
in er borin saman við
ljóðræna dulúð í
kvæðabók Hannesar
Péturssonar Fyrir
kvölddyrum.
Megintilgangur Ís-
lensku bókmennta-
verðlaunanna er sagður vera að
„styrkja stöðu frumsaminna ís-
lenskra bóka, efla vandaða bóka-
útgáfu, auka umfjöllun um bók-
menntir í fjölmiðlum og hvetja
almenna lesendur til umræðna um
bókmenntir“. Ekki verður séð að
verðlaunaveitingin nú hafi náð
neinu af þessum markmiðum.
Í reglugerð Íslensku bók-
menntaverðlaunanna segir: „Félag
íslenskra bókaútgefenda skipar
valinkunna menn til starfans.“
Undarleg ósköp að í reglugerðinni
er ekkert kveðið á um að þessir
valinkunnu menn hafi komið ná-
lægt bókmenntastarfi, því síður að
þeir hafi hlotið menntun eða
reynslu á sviði bókmenntafræða.
Því hlýtur sú spurning að vakna
hvort Íslensku bókmenntaverð-
launin séu orðin hluti af auglýs-
ingakostnaði Félags íslenskra
bókaútgefenda og þá eins konar
áróðursverðlaun?
Áróðursverðlaun
íslenskra bókmennta
Tryggvi Gíslason fjallar um
Íslensku bókmenntaverðlaunin »Undarleg ósköpað verða vitni að
því að Íslensku bók-
menntaverðlaunin
skuli veitt áróðursritinu
Draumalandinu,
sjálfshjálparbók
handa hræddri þjóð.
Tryggvi Gíslason
Höfundur í magister í íslensku.