Morgunblaðið - 02.09.2007, Blaðsíða 30

starf
30 SUNNUDAGUR 2. SEPTEMBER 2007 MORGUNBLAÐIÐ
H
ún er fæddur Reykvíkingur; ólst
upp á Tómasarhaganum og hélt
upp á fimmtugsafmælið í þar-
síðustu viku. Þá var hún nýorð-
in forseti verkfræðideildar Há-
skóla Íslands, fyrst kvenna. Þótt hún vilji ekki
gera mikið úr því, þá er augljóst að henni þyk-
ir það bónus.
Eftir Melaskóla og Hagaskóla, sem hún seg-
ir hafa verið hefðbundna rútu fyrir stelpu af
Tómasarhaganum, lá leiðin í fornmáladeild
Menntaskólans í Reykjavík. Það liggur hins
vegar engan veginn beint við að fara úr forn-
málum yfir í tölvuöldina. Hvar kom tölvan eig-
inlega inn í líf hennar? Ebba Þóra tók aukaár í
Menntaskólanum við Hamrahlíð. „Ég var enn
leitandi, þegar ég fór í MH, en vildi styrkja
mig í raungreinum til þess að hafa meira val.“
Og í þeim styrkingum kom tölvan til sögunnar.
„Við vorum að forrita vestur í Háskóla, á vélar
hér,“ segir hún svo og brosir, en samtal okkar
fer fram á skrifstofu hennar í Verkfræðideild-
arhúsi III við Suðurgötu. „Mér fór að finnast
tölvunámið eftirsóknarvert, þegar ég áttaði
mig á því, að ég gat skapað eitthvað, búið eitt-
hvað til og fengið það til að virka, taka á
vandamálum og leysa þau. Til þess lá engin ein
leið, heldur var þetta flókið samspil ýmissa
þátta, sem síðan þurfti að velja úr réttu lausn-
ina. Og svo ánægjan, þegar hún lá fyrir. Ég
held að þetta hafi verið helzti hvatinn að tölvu-
náminu.“
Hún útskrifaðist BS í tölvunarfræðum frá
Háskóla Íslands 1981, vann í eitt ár hér heima,
en hélt svo vestur um haf til framhaldsnáms í
New York, við Rensselaer Polytechnic Insti-
tute, þaðan sem hún lauk MS-námi í tölv-
unarfræðum 1984. Fjórum árum síðar varð
hún doktor frá sama skóla. Hún stundaði
rannsóknastörf í Bandaríkjunum 1988-90, kom
þá til starfa við Raunvísindastofnun og síðan
Verkfræðistofnun. Hún varð lektor við tölv-
unarfræðiskor HÍ 1997, dósent 1999 og pró-
fessor 2006. Eiginmaðurinn, Helgi Þorbergs-
son, er menntaður á sama sviði og er dósent
við tölvunarfræðiskorina. Þau eiga þrjú börn á
grunnskólaaldri; tvær telpur og einn dreng.
Þegar ég spyr hvort annað þeirra hafi á sínum
tíma heillað hitt með sér inn í tölvuheiminn,
brosir hún bara og segir: „Nú heillar það mig
hve tölvutæknin felur í sér mikla möguleika til
að leysa margháttuð verkefni.
Verkfræði og tölvunarfræði eiga það sam-
merkt að það er verið að hanna, byggja og
koma í rekstur mannvirkjum, tækjum, hug-
búnaði, framleiðsluferli og flóknum verk-
efnum, nota til þess nýjustu tækni og þróa enn
nýrri, finna hagkvæmar lausnir sem falla vel
að umhverfi og fólkinu sem notar þær.“
– Kom til greina að ílendast vestra?
„Við sáum svo sem ýmis tækifæri í Banda-
ríkjunum. En það kom aldrei til greina að setj-
ast þar að til frambúðar. Við vissum því alltaf
að fyrr en síðar myndum við flytja heim aftur
og okkur fannst þá bara eins gott að gera það
með fyrra fallinu.
Enda má segja að hér heima vinnum við í
svo alþjóðlegu umhverfi, að við höfum ekki
misst af neinu hvað það varðar við flutninginn
til Íslands.“
Mörg sóknarfæri eru í
rannsóknum og þróun
Margháttuð verkefni segir hún. Undanfarin
ár hefur hún meðal annars rannsakað sam-
skipti manns og tölvu. Hún nefnir í því sam-
bandi rannsóknir á hjálp við blinda til þess að
læra stærðfræði gegnum svonefndan þreifi-
staf, sem gerir þeim kleift að þreifa á gröfum,
og vonir standa til að hægt sé að nota á fleiri
sviðum. Hún nefnir einnig rannsóknir á náms-
stjórnarkerfum og flugumferðarstjórn, en allt
er þetta enn á rannsóknastigi. „Við þreifum
okkur áfram með því að prófa afurðina með
notendum og öllu miðar þessu í rétta átt.“
– Telur hún það hafa einhverja sérstaka
þýðingu að hún er fyrst kvenna til að verða
forseti verkfræðideildar?
„Það er augljóst merki um vilja deildarinnar
til að auka jafnrétti.
Í verkfræðideildum og verkfræðiháskólum
á hinum Norðurlöndunum eru konur í auknum
mæli stjórnendur og leiðtogar. Það hlaut því
líka að verða hér. En ég er afskaplega ánægð
með að það skyldi verða mitt hlutskipti, ég lít á
það sem bónus. Þetta er fyrst og fremst
táknrænt, en kannski getur það orðið ákveðin
fyrirmynd, rétt eins og ég hef átt mínar
fyrirmyndir í skóla og starfi.“
– Hver er hlutur kvenna í verkfræðinámi?
„Konur í verkfræðideild eru um 28% af
heildarfjöldanum, en af nýnemum eru þær um
30%. Þetta skiptist svolítið eftir
námsbrautum: í iðnaðarverkfræði og
umhverfis- og byggingaverkfræði er hlutfallið
á bilinu 35-40%, en fer niður í 10% á öðrum
sviðum.
Það sem skiptir máli eru fyrirmyndir, en
einnig er það vilji stjórnenda skólans og
starfsmanna deildarinnar að jöfnuður verði.
Það má sýna það í verki á ýmsan hátt, til
dæmis með því að bjóða upp á fjölskylduvænt
vinnuumhverfi fyrir stúdenta og kennara.
Námsframboðið þarf líka að vera aðlaðandi
fyrir konur og við þurfum að sýna strax í
grunn- og framhaldsskólum að verkfræði og
tölvunarfræði eru eftirsóknarverð störf.
Háskóli unga fólksins, sem HÍ hefur rekið í
nokkur ár, er dæmi um leið sem má nota til að
ná til ungra kvenna jafnt sem karla. Annað
dæmi er Lego-hönnunarkeppni
grunnskólabarna, sem verkfræðideild er
bakhjarl fyrir.
Það skiptir svo líka máli að atvinnulífið bjóði
konum jafnt sem körlum í verkfræði upp á
spennandi verkefni og jöfn laun og láti þær
finna að þær eru eftirsóttur starfskraftur.“
– Eru næg atvinnutækifæri?
„Í nágrannalöndunum óttast menn að
skortur verði á verkfræðimenntuðu fólki. Við
heyrum slíkar raddir líka hér, til dæmis í
raforkugeiranum og hugbúnaðargeiranum.
Þörfin fyrir verkfræði- og
tölvunarfræðimenntun er því mikil. En það er
ekki nóg að mennta fólk bara einhvern veginn.
Við þurfum að vera mjög vakandi fyrir þörfum
markaðarins og um leið viljum við vera í
fararbroddi og innleiða nýja strauma.“
– Með rannsóknavinnu?
„Það eru mörg sóknarfæri í rannsóknum og
þróun og við þurfum að herða róðurinn á þeim
sviðum. Nýlegar tölur sýna, að við eyðum 2,8%
af vergri þjóðarframleiðslu í rannsóknar- og
þróunarvinnu, en markmið
Evrópusambandsins er 3%. Af
heildarársverkum við rannsóknir og þróun er
hlutur fyrirtækja 47%, en á hinum
Norðurlöndunum er hlutfallið hærra og hæst í
Svíþjóð; 73%.
Verkfræði og tæknivísindi standa öðrum
fræðasviðum langt að baki varðandi fjölda
doktorsútskrifta, ef frá eru talin landbúnaður,
skógrækt og fiskveiðar.
Þjálfun í rannsóknum undirbýr stúdenta
ekki aðeins fyrir vinnu í mennta- og
rannsóknastofnunum, heldur einnig fyrir
rannsóknir og þróun í atvinnulífinu, þar sem
mikilvægt er að skapa nýja tækni, þróa nýja
vöru og svo framvegis. Þetta á kannski
sérstaklega við um tölvunarfræði og
verkfræði, þar sem sköpun og mat á lausnum
er stór þáttur í atvinnulífinu. Það er svo
mikilvægt að kunna að lesa í þann aragrúa
upplýsinga sem til er, kunna að velja þær
upplýsingar sem nýtast og maður treystir.
Rannsóknir eru líka mikilvægar til þess að
við kennarar viðhöldum þeirri þekkingu, sem
við höfum aflað okkur og getum boðið
stúdentum í grunnámi upp á það bezta. Það er
líka mín reynsla, að nemendur í grunnámi hafa
áhuga á að taka þátt í litlu rannsóknaverkefni,
þeir vilja fá innsýn inn í þennan heim, þar sem
við erum sífellt að spyrja spurninga.
Nemendur í grunnámi vilja líka vera
þátttakendur í rannsóknaumhverfinu.“
Vill forðast fræði-
legan fílabeinsturn
– Er vaxandi aðsókn í verkfræðina?
„Við höfum séð aukningu undanfarin ár.
Hún er svolítið misjöfn eftir greinum, en við
þyrftum að hafa enn fleiri til að anna
eftirspurn markaðarins.
Verkefnin eru líka alltaf óþrjótandi, því þó
okkur takist að leysa tæknileg vandamál, þá
koma alltaf ný í staðinn. Það er alltaf
sægurinn af verkefnum.“
– Er eitthvað sérstakt sem þú vilt ganga í að
breyta, nú þegar þú ert setzt í stól
deildarforseta?
„Ég legg áherzlu á að við búum
nemandanum gott starfsumhverfi og að hann
nái að gera sitt bezta.
Hins vegar er svo ákveðin sýn sem ég hef á
námið; að nemandinn sjái vel þegar fræðilegi
grunnurinn er lagður að hann er mikilvæg
undirstaða fyrir hugmyndavinnu, hönnun og
byggingu sem tengist vel umhverfi, manninum
og því verðmæti sem það skapar, hvort sem
það er beinn fjárhagslegur ávinningur eða
þjóðfélagslegur.“
– Ertu að fjalla um fræðilegan
fílabeinsturn?
„Já. Ég tel afar brýnt að slík bygging rísi
ekki, heldur störfum við í nánum tengslum við
okkar umhverfi og tengjum praktísk verkefni
við fræðilega þekkingu, hönnun og nýsköpun.
Við þurfum að geta tengt saman ólíkar
faggreinar, kunna að bregðast við breytingum
og geta horft inn í óljósa framtíð.
Til að ná þessu þurfum við að bjóða upp á
aukið og fjölbreyttara námsframboð. Fólk vill
beita verkfræðilegum aðferðum á nýjum
sviðum. Eitt dæmi er hugbúnaðarverkfræði og
önnur eru fjármálaverkfræði, orkuverkfræði
og lífverkfræði. Þessari þróun viljum við
svara. Það getur tekið þessar greinar nokkur
ár að þróast og fyrir okkur að skilgreina
nákvæmlega hvað í þeim felst. Það er mjög
mikilvægt fyrir okkur að þróa þessar
námsbrautir vandlega og oft er það þannig að
við höfum verið að kenna þessi fög í mörg ár
áður en við stígum fram og erum tilbúin til
þess að útskrifa nemendur með þessar
prófgráður.
Við verðum stöðugt að vera á tánum, en við
leggjum mikla áherzlu á gæði.
Það gerir okkur auðveldara fyrir, að við
byggjum á geysilega sterkum verkfræði- og
raunvísindagrunni og höfum unnið náið með
atvinnulífinu að ýmsum verkefnum. Nálægðin
á Íslandi skapar okkur sérstöðu, vel menntaða
stjórnendur, sem hafa skilning á mikilvægi
rannsókna og menntun verkfræðinga og eru
okkur sérlega velviljaðir.“
– Óttast tölvunarfræðingurinn ekkert að
tölvurnar taki völdin?
Ebbu Þóru er greinilega skemmt við þessa
spurningu. „Okkur finnst stundum að þær ráði
miklu, en það er nú alltaf notandinn sem er við
stjórnvölinn. Auðvitað er hægt að misnota
tölvur eins og allt annað.
Það er hins vegar ekki tilgangurinn. Tölvur
eiga að hjálpa okkur en ekki stjórna okkur.“
Það er alltaf
sægurinn af verkefnum
Morgunblaðið/Árni Sæberg
Deildarforseti Ebba Þóra Hvannberg vill skapa nemandanum gott starfsumhverfi og forða honum frá faglegum fílabeinsturni.
Nýr deildarforseti verkfræði-
deildar Háskóla Íslands, Ebba
Þóra Hvannberg, var nýbúin að
taka á móti sínum fyrsta ný-
nemahópi, þegar Freysteinn Jó-
hannsson hitti hana að máli.
» Fólk vill beita verk-
fræðilegum aðferðum á
nýjum sviðum. Eitt dæmi er
hugbúnaðarverkfræði og
önnur eru fjármálaverkfræði,
orkuverkfræði og lífverkfræði.
Þessari þróun viljum við
svara.
freysteinn@mbl.is