Morgunblaðið - 02.09.2007, Page 40

rannsókn
40 SUNNUDAGUR 2. SEPTEMBER 2007 MORGUNBLAÐIÐ
H
ulda Þórisdóttir lauk
nýverið doktorsnámi
í sálfræði frá New
York University.
Doktorsritgerð
hennar byggðist á rannsóknum
sem hún gerði á því hvernig ótti
hefði áhrif á stjórnmálaskoðanir
fólks. Rannsóknirnar gerði hún
bæði á meðal bandarískra há-
skólanema og fulltrúa á landsfundi
Sjálfstæðisflokksins. Hún segir
hópana tvo ekki hafa brugðist við
með sama hætti.
Óttinn rekur fólk til íhalds-
semi
Hulda lauk á sínum tíma BA-
gráðu í sálfræði frá Háskóla Ís-
lands en hefur nú búið í Bandaríkj-
unum í 6 ár.
„Ég fór reyndar út til að fara í
doktorsnám í vinnusálfræði, segir
Hulda. Mér þótti skemmtilegt að
læra hana en rannsóknir á því sviði
höfðuðu ekki til mín. En þá var ég
svo heppin að prófessor frá Stan-
ford, John Jost, var ráðinn til NYU
en hann stundaði rannsóknir sem
féllu algjörlega að mínu áhugasviði.
Rannsóknir hans tilheyra stjórn-
málasálfræði, sem er undirgrein fé-
lagslegrar sálfræði og þar eru að-
ferðir og kenningar sálfræðinnar
notaðar til að reyna að skilja
stjórnmálahegðun. Ég hef alltaf
haft mikinn áhuga á stjórnmálum
og ekki síst innviðum þeirra eins
og því hvernig fólk móti skoðanir
sínar. Ég og John Jost höfum því
unnið saman að rannsóknum allar
götur síðan.
Doktorsritgerðin mín fjallar um
það hvernig ótti hefur áhrif á
þankagang okkar og mótar í kjöl-
far þess viðhorf, sér í lagi stjórn-
málaviðhorf. Þetta efni hefur verið
sálfræðingum hugleikið í allnokk-
urn tíma, í raun frá síðari heims-
styrjöld þegar fólk fór að reyna að
skilja þróun mála í Þýskalandi,
hvernig heil þjóð gat sefast svo og
hversu margir hefðu gerst nasistar.
En það er ekki hægt að neita því
að áhuginn á slíkum spurningum
margfaldaðist eftir árásirnar 11.
september í New York og Wash-
ington og með öllu sem þeim
fylgdi. Það sem gerir þetta rann-
sóknarefni svo frjótt og spennandi
nú er að það er mikill áhugi á því
en líka góður eldri grunnur að
byggja á.
Rannsókn mín fylgdi klassískri
rannsóknaraðferð í félagslegri sál-
fræði. Þetta eru fimm litlar til-
raunir sem saman mynda eina
stóra rannsókn. Ég leitaðist við að
breyta þankagangi fólks tímabund-
ið og það án þess að fólk áttaði sig
á því að ég væri að hafa áhrif á
það. Til dæmis í einni rannsókninni
lét ég hóp bandarískra há-
skólanema svara spurningum um
hversu líklegt þau teldu að gerð
yrði önnur hryðjuverkaárás á New
York. Það fengu allir sömu spurn-
ingarnar en helmingur úrtaksins
sem valinn var með tilviljun, fékk
svarmöguleika sem hreinlega
knúðu fólk til að segjast óttast
mikið aðra hryðjuverkaárás. Svar-
möguleikarnir voru skekktir upp á
við þannig að ekki var til dæmis
hægt að segjast laus við hryðju-
verkaótta. Hinn helmingur úrtaks-
ins fékk á hinn bóginn svarmögu-
leika sem knúðu fólk til að segjast
lítið eða ekkert hrætt við aðra
hryðjuverkaárás. Svona með því að
ráðskast örlítið með það hvort fólk
er einfaldlega látið segjast meira
eða minna hrætt, nægir til að
breyta þankagangi fólks og um leið
stjórnmálaviðhorfum þess. Með
þessu er ég að sýna fram á að þeg-
ar fólk er óttaslegið þá leitar það í
vissu og öryggi. Af þessu leiðir að
það verður síður tilbúið að velta
fyrir sér hlutunum, sjá fleiri en
eina hlið á hverju máli og það hef-
ur minna umburðarlyndi gagnvart
þeim sem eru ósammála því. Þetta
mæli ég með viðhorfsspurningum,
ég spyr fólk hversu viljugt það sé
til að velta fyrir sér öllum hliðum
mála, hversu erfitt það eigi með að
taka ákvarðanir og svo framvegis.
Ég komst að því að þegar ég er
búin að „gera fólk“ örlítið óttasleg-
ið, jafnvel þótt það átti sig alls ekki
á því, þá segist það síður vilja velta
fyrir sér hlutunum o.s.frv. og í
kjölfarið verður það íhaldssamara.
Í Bandaríkjunum er fólk þá lík-
legra til að færast í átt til þess að
vera andvígt fóstureyðingum, fylgj-
andi dauðarefsingum og það er
mjög áberandi að það verður meira
fylgjandi hörðum refsingum gegn
glæpum. Þjóðerniskennd eykst líka
og umburðarlyndi gagnvart öðrum
siðum minnkar. Þar sem þessi mál-
efni eru að jafnaði tengd repúbli-
könum, þá fæ ég fólk yfirleitt líka
til að aðhyllast Repúblikanaflokk-
inn eilítið meira en þegar það er
ekki hrætt.
Önnur og beinni aðferð sem ég
beitti var að biðja fólk um að rifja
upp atvik úr fortíð sinni þar sem
það hefði orðið mjög hrætt. Þetta
sagði ég tilheyra alveg aðskilinni
könnun. En þarna fengust sömu
viðbrögð og niðurstöður. Í þriðja
lagi lét ég fólk horfa á brot úr bíó-
myndum, annars vegar hryllings-
myndinni The Shining, hins vegar
gamanmyndinni Meet the Parents.
Og áhrifin voru enn á þá vísu að
fólk sækir í öryggi og vissu í kjöl-
far ótta. Ein niðurstaða ritgerð-
arinnar er því sú að það er í raun
afskaplega auðvelt að eiga við
stjórnmálaviðhorf fólks, þótt flestir
myndu sjálfsagt harðneita því að
slíkt ætti við um þá sjálfa. Rann-
sóknir hafa þó til að mynda sýnt að
ef fólk er innt eftir viðhorfum sín-
um til ýmissa samfélagsmála þegar
það stendur fyrir utan útfararstofu
verða svörin önnur en ef til dæmis
er staðið fyrir utan tannlækna-
stofu. Dauðinn hefur mjög sterk
áhrif á okkur þótt við gerum okkur
ekki grein fyrir því. En þegar fólk
er óbeint minnt á dauðann birtist
svipað mynstur og í mínum rann-
sóknum: það verður íhaldssamara í
skoðunum og umburðarlyndi
minnkar.“
Óttinn sem stjórntæki
Var annars eitthvað sérstakt
sem vakti athygli þína við nið-
urstöðurnar eða kom þér á óvart?
„Já, það sem vakti athygli mína
er í fyrsta lagi það hversu auðvelt
er að breyta skoðunum fólks. Mér
finnst magnað að með svo litlum
tilfæringum skuli ítrekað vera
hægt að fá háskólanema, sem eru
allajafna frjálslyndir, til þess að
færast í átt til íhaldssemi. Og það
sem ég sýni fram á líka er að það
skiptir öllu máli að óttinn leiði til
aukinnar þröngsýni. Það sem rit-
gerðin mín gengur út á að sýna er
Vald óttans
Morgunblaðið/Kristinn
Hulda Þórisdóttir: „Sem sálfræðingur tel ég að þegar öllu er á botninn hvolft þá hugsum við öll með áþekkum hætti.“
Þegar óttinn hreiðrar um
sig tekur íhaldssemin
völdin. Þetta eru nið-
urstöður Huldu Þór-
isdóttur, sem kannað hef-
ur áhrif ótta á
stjórnmálaskoðanir fólks.
Hallgrímur Helgi Helga-
son talaði við hana.
»… upp rann sá dagur
að ég þorði ekki að
taka neðanjarðarlestina
af ótta við efnavopnaá-
rás. Þá hitti ég mér vitr-
ari konu og hún spurði
einfaldlega: „Hefurðu
verið að horfa mikið á
sjónvarpsfréttir?“ „Já, á
hverju kvöldi,“ svaraði
ég. Þá sagði hún bara:
„Prófaðu að hætta því í
viku.“
E
N
N
E
M
M
/
S
IA
/
N
M
29
3
0
6
Barcelona
í 15 ár hjá Heimsferðum
frá kr.19.990
Frá 19.990kr.
Flugsæti báðar leiðir með sköttum
1.-4. okt., 8.-11. okt.,15.-18. okt., 21.-25.okt.,
28. okt. - 1. nóv., 5.-8. nóv.,12.-15. nóv.
19.-22. nóv., 10.-13. mars, 24.-28. mars.,
31. mars - 3. apríl, 7.-10. apríl, 14-17. apríl.,
21-24. apríl, 28. apríl - 1. maí., 5-8. maí.
Netverð á mann.
Frá 34.990kr.
Netverð á mann, m.v. 2 í herbergi í 3 nætur á
Hotel Atlantis með morgunmat 5. nóv.,
12. nóv. eða 19. nóv.
Frá 39.990kr.
Netverð á mann, m.v. 2 í herbergi í 4 nætur á
Del Comte með morgunmat 22.- 26. nóv.
Frá 49.990kr.
Netverð á mann, m.v. 2 í herbergi í 4 nætur á
Catalonia Plaza með morgunmat
22. - 26. nóv.
Heimsferðirhafaboðiðbeint leigu-
flug til Barcelona undanfarin 15 ár.
Í haust og á næsta ári verðum við
með tvö flug í viku til Barcelona og
m.a. beint morguflug næsta vor.
Þessi einstaka borg býður allt það
sem maður óskar sér í borgarferð.
Góð hótel í boði. Sérpöntum miða
á leiki með Barcelona og Espanol
ef óskað er.
• Frábært að versla
• Iðandi mannlíf
• Fjörugt næturlíf
• Fjölskrúðugt menningarlíf
• Áhugaverðar kynnisferðir
með íslenskum fararstjórum
Heimsferða
• FC Barcelona - spænski boltinn
BÓKA
U NÚNA!
Borgin sem allir elska!
Skógarhlíð 18 • Sími 595 1000 • www.heimsferdir.is