Morgunblaðið - 02.09.2007, Blaðsíða 42

42 SUNNUDAGUR 2. SEPTEMBER 2007 MORGUNBLAÐIÐ
4. september 1977: „Náin
samskipti við önnur Norð-
urlönd eru okkur Íslend-
ingum mjög mikilvæg eins og
fjallað eru um í Reykjavík-
urbréfi Morgunblaðsins í
dag. Með nokkrum hætti eru
þau tengsl kjölfestan í sam-
skiptum okkar við umheim-
inn. Þau tengja okkur upp-
runa okkar og veita okkur
styrk á alþjóðavettvangi, sem
við ella mundum ekki hafa.
Þess vegna skiptir máli fyrir
okkur að rækta tengsl okkar
við önnur Norðurlönd.
Norðurslóðir eiga eftir að
öðlast vaxandi þýðingu á
næstu áratugum. Talið er, að
mikil auðæfi megi finna á
hafsbotni norður í höfum,
m.a. olíu.“
. . . . . . . . . .
30. ágúst 1987: „Sú stað-
reynd að mestallt erlent fjár-
magn á Íslandi er í formi lána
en ekki framtaksfjár merkir
að Íslendingar verða að
greiða vexti og afborganir af
þessu fé hvernig sem árar
hjá íslenzkum fyrirtækjum.
En þetta mundi breytast ef
útlendingar fengju sömu
heimildir, innan vissra
marka, til að kaupa íslenzk
verðbréf og Íslendingar til að
kaupa hluti í erlendum fyr-
irtækjum. Þá tækju útlend-
ingar sem hér fjárfestu sína
áhættu, en ekki íslenzkir
skattþegnar.
Í ágústbréfi Iðnaðarbankans
er klykkt út með þessum orð-
um: „Af öllum þessum ástæð-
um verður að vona að rík-
isstjórn Þorsteins Pálssonar
haldi áfram afnámi hafta í
gjaldeyrisverslun hér á landi.
Ef til vill styttist í þá stund að
menn geti sjálfir tekið
ákvörðun um á hvaða mark-
aði þeir kjósa helst að ávaxta
sparnað sinn – og hvernig
þeir kjósa að skipta honum til
að dreifa áhættu.““
. . . . . . . . . .
31. ágúst 1997: „Það er nauð-
synlegt að styrkja skólana og
kennsluna. Það verður að
gera kennarastarfið meir að-
laðandi en það nú er til þess
að góðir kennarar fáist til
skólanna og í námsefni þarf
einnig að leggja ríka áherzlu á
það sem séríslenzkt er, arf-
leifð þjóðarinnar og tunguna,
sem gerir okkur að sérstakri
þjóð. Þetta er nauðsynlegt í
minnkandi heimi, þar sem sí-
fellt er lögð áherzla á meiri al-
þjóðahyggju og æ meiri bein
tengsl við umheiminn. Ís-
lenzkt þjóðfélag er lítið og
persónulegt og það ætti því að
vera hægt að koma hverjum
og einum betur til manns hér
en erlendis í hinum stóru
þjóðfélögum. Hér ætti ein-
staklingurinn að geta notið fá-
mennisins og því fengið meiri
aðhlynningu á þroskaferli sín-
um en meðal stórþjóða.“
Úr gömlum l e iðurum
Einar Sigurðsson.
Styrmir Gunnarsson.
Forstjóri:
Ritstjóri:
STOFNAÐ 1913
Útgefandi: Árvakur hf., Reykjavík.
Aðstoðarritstjóri:
Karl Blöndal.
Fréttaritstjóri:
Björn Vignir Sigurpálsson.
FORYSTUMENN Í VANDA
Forystumenn Vinstri grænna ogFramsóknarflokksins, þeirSteingrímur J. Sigfússon og
Guðni Ágústsson eiga við sama vanda
að stríða ef marka má ræðu Stein-
gríms á flokksráðsfundi Vinstri
grænna á Flúðum í fyrradag og viðtal
við Guðna Ágústsson hér í Morgun-
blaðinu í gær.
Hvorugum hefur tekizt að fóta sig
við breyttar aðstæður. Steingrímur
hefur ekki endurheimt sjálfstraust
sitt og Guðni er ekki búinn að jafna
sig á því að missa völdin. Það er ekki
gott að báða helztu stjórnarandstöðu-
flokkana reki stjórnlaust fyrir veðri
og vindum.
Vandi Steingríms er auðleystari en
Guðna. Vinstri grænir eiga auðvitað
að grípa á lofti einn þeirra megin-
strauma, sem nú eru að brjótast upp á
yfirborðið. Kristján G. Gunnarsson,
formaður Starfsgreinasambandsins
er að beina þeim upp á yfirborðið. Þá
er átt við óánægju almennings með
vaxandi misskiptingu í þjóðfélaginu.
Það hefur alltaf verið ljóst og það hef-
ur verið meginstef í málflutningi
Morgunblaðsins um þjóðfélagsmál
áratugum saman, að of mikill efna-
munur mundi valda djúpstæðri
óánægju meðal fólks í þessu fámenna
samfélagi. Nú er það að gerast.
Ef Vinstri grænir hefðu einhvern
snefil af pólitískri skynjun mundu
þeir sigla inn í tómarúmið og taka for-
ystu fyrir þessum umbrotum og beina
þeim í ákveðinn farveg. Ef marka má
ræðu Steingríms J. Sigfússonar á
Flúðum í fyrradag sýnist hann hins
vegar ekki vita af þessum umbrotum.
Úrlausnarefni Guðna Ágústssonar
er flóknara. Hvaða flokkur er Fram-
sóknarflokkurinn? Hann var flokkur
sveitanna og landsbyggðarinnar.
Halldór Ásgrímsson reyndi að breyta
honum í þéttbýlisflokk, gekk vel í
fyrstu en fór svo út á rangar brautir
þegar hann hóf áróður fyrir aðild Ís-
lands að Evrópusambandinu, sem
mæltist illa fyrir innan Framsóknar-
flokksins.
Það hlaut að vera verkefni Jóns
Sigurðssonar, eftirmanns Halldórs í
formennsku Framsóknarflokksins að
ná einhverju jafnvægi en honum
tókst það ekki og hafði kannski of
stuttan tíma til þess.
Hvert ætlar Guðni að stefna með
Framsóknarflokkinn? Þess sjást eng-
in merki í viðtalinu við hann í Morg-
unblaðinu í gær á hvaða leið hann er.
Ætlar hann að hverfa aftur til róta
Framsóknarflokksins? Það er alltaf
skynsamlegt þegar menn hafa villzt
af leið og sjálfur stendur formaður
Framsóknarflokksins traustum fót-
um í þeim jarðvegi en það dugar tæp-
ast til. Hann stendur eftir sem áður
frammi fyrir sama vanda og Halldór
Ásgrímsson reyndi að horfast í augu
við, að kjósendafjöldinn er í þéttbýl-
inu.
Framsóknarflokurinn þarf að finna
sér hillupláss en það er ekki endilega
víst að það sé til.
Báðir flokksformennirnir standa
líka frammi fyrir þeim vanda eða
þeirri ógn að nú eru áskorendur í
augsýn. Það er augljóst að samstaða
er að skapast um Svandísi Svavars-
dóttur sem eftirmann Steingríms J.
Sigfússonar en hún hefur ekki upp-
lýst hver hennar framtíðarsýn er fyr-
ir Vinstri græna. Það verður hún að
gera fyrr en síðar ef hún ætlar ekki
að missa af því tækifæri, sem hún hef-
ur nú. Það er nýtt ættarveldi að verða
til í íslenzkri pólitík.
Björn Ingi Hrafnsson borgar-
fulltrúi er augljóslega að byggja upp
stöðu sína sem eini hugsanlegi áskor-
andinn í Framsóknarflokknum og
hann er byrjaður að hreyfa sig. Það
sama á hins vegar við um hann og
Svandísi Svavarsdóttur, að fyrr en
síðar verður hann að upplýsa, hvort
hann hefur eitthvað meira fram að
færa um framtíð Framsóknarflokks-
ins en Guðni Ágústsson. Og jafnframt
skynsamlegt fyrir Björn Inga að
muna, að fyrir rúmu ári reyndist
Guðni hafa meiri krafta innan Fram-
sóknarflokksins en ýmsir héldu.
Hægt er að lýsa skoðun á ritstjórnargreinum Morgunblaðsins á slóðinni http://morgunbladid.blog.is/
D
agar Morgunblaðsins, sem borg-
aralegs blaðs eru liðnir“, sagði
einn af lesendum Morgunblaðs-
ins í bréfi til ritstjórnar vegna
leiðara blaðsins fyrir nokkrum
dögum, þar sem fjallað var um
hvort Danir væru haldnir sjúklegri öryggisþörf
vegna andstöðu við skattalækkanir. Annar les-
andi hafði á orði við viðmælanda sinn: þetta er
ekki sósíalismi. Þetta er kommúnismi.
Af þessu tilefni er kannski ekki úr vegi að fjalla
um afstöðu Morgunblaðsins til heilbrigðismála en
um þau var fjallað í fyrrnefndum leiðara og geta
þá lesendur Morgunblaðsins sjálfir metið hvort
blaðið hafi horfið frá borgaralegum gildum og
tekið að boða kommúnisma í heilbrigðismálum.
Í grundvallaratriðum hefur skoðun Morgun-
blaðsins verið sú, eins og hún hefur verið kynnt í
ritstjórnargreinum síðasta einn og hálfan áratug-
inn eða svo, að hið opinbera heilbrigðiskerfi ætti
að vera kjarninn í heilbrigðisþjónustu lands-
manna. Hins vegar væri skynsamlegt að þróa og
byggja upp einkarekinn valkost í heilbrigðismál-
um sem veitti hinu opinbera kerfi samkeppni og
aðhald. Fyrir nokkrum árum urðu töluverðar um-
ræður um þetta efni á milli Morgunblaðsins og
Ólafs Ólafssonar, fyrrverandi landlæknis.
Landspítalinn er auðvitað kjarninn í hinni op-
inberu heilbrigðisþjónustu. Engin spurning er
um að spítalinn veitir á mörgum sviðum frábæra
faglega þjónustu. Hins vegar hefur verið býsna
hart að honum gengið í fjárframlögum í allmörg
ár. Sjálfsagt er að opinberum stofnunum sé veitt
strangt aðhald í fjárveitingum. Hins vegar eru
allmörg ár síðan þeirri skoðun var lýst í ritstjórn-
argreinum hér í blaðinu að nú væri svo komið að
það væri gengið of nærri spítalanum í takmörkun
fjárveitinga sem koma mundi niður á faglegri
þjónustu. Þess vegna hefur Morgunblaðið frá því
snemma á tíunda áratugnum lýst þeirri skoðun
að ef landsmenn yrðu spurðir hvort þeir vildu
greiða sérstakan skatt, sem eyrnamerktur væri
Landspítalanum og heilbrigðisþjónustunni til
þess að tryggja ungum sem öldnum fullkomna
heilbrigðisþjónustu, mundi tillögum um slíkan
skatt vel tekið af skattgreiðendum. Þessi skoðun
hefur nokkrum sinnum verið ítrekuð í forystu-
greinum Morgunblaðsins og má það merkilegt
heita ef hún telst ekki í samræmi við almenn
borgaraleg sjónarmið. Líklegra er að hún sé í
samræmi við sjónarmið þorra venjulegra borgara
á Íslandi, þótt einhverjir einstaklingar á hægri
kanti Sjálfstæðisflokksins eða þeir, sem hefur
jafnvel ekki liðið nægilega vel þar, séu annarrar
skoðunar.
Sú skoðun Morgunblaðsins er óbreytt að geng-
ið hafi verið of nærri spítalanum í fjárveitingum
og að tími sé kominn til að snúa við á þeirri braut.
Hins vegar hefur Morgunblaðið gagnrýnt yf-
irstjórn Landspítalans á allt öðrum forsendum.
Sú gagnrýni hefur beinzt að tilhneigingu yfir-
stjórnar spítalans til þess að koma í veg fyrir
frjálsar umræður innan spítalans og utan af hálfu
starfsmanna hans. Um það eru fjölmörg dæmi
sem áður hafa verið tíunduð hér í blaðinu og
skulu ekki endurtekin að sinni. Það er auðvitað
ljóst að það er mikilvægt fyrir allar umræður í
samfélagi okkar að starfsmenn þessarar mikil-
vægustu stofnunar í heilbrigðiskerfi okkar geti
lýst skoðunum sínum án þess að þurfa að óttast
refsingar í einhverju formi eins og t.d. að koma
ekki til greina við stöðuveitingar innan spítalans
vegna þess að sjónarmið og skoðanir viðkomandi
þykja óþægilegar.
Allar hugmyndir um að gjörbreyta heilbrigð-
iskerfinu á Íslandi t.d. til samræmis við það kerfi
sem byggt hefur verið upp í Bandaríkjunum eru
áreiðanlega eitur í beinum hins almenna borgara
hér og þeir sem láta sér detta slíkt í hug eru ekki
talsmenn borgaralegra gilda í íslenzku samfélagi.
Þeir eru þvert á móti talsmenn jaðarsjónarmiða
sem eiga engu fylgi að fagna hér.
Einkarekinn valkostur
Í
þessu felst hins vegar ekki að það sé
ekki sjálfsagt að byggja upp einkarek-
inn valkost sem veitir opinbera kerfinu
samkeppni og aðhald. Það eru margar
vísbendingar um að skortur á slíkri
samkeppni hafi orðið til þess að við-
halda úreltum vinnubrögðum í heilbrigðisþjón-
ustunni. Fyrir nokkrum misserum var t.d. frá því
skýrt hér í blaðinu að til þess að fá upplýsingar á
Landspítala um hvenær tiltekin aðgerð færi fram
væri fólki bent á að hringja í ákveðið símanúmer
milli kl. eitt og þrjú einn tiltekinn vikudag. Þetta
símanúmer var að sjálfsögðu upptekið viku eftir
viku og þess vegna ómögulegt að fá umræddar
upplýsingar. Hverjum dettur í hug að veita svona
„þjónustu“ nú til dags? Annað dæmi um slíka
þjónustu má finna á opinberum heilsugæzlu-
stöðvum þegar þau svör fást að lyfseðlar séu ekki
gefnir út eftir hádegi á föstudögum! Hvers vegna
ekki? Þegar viðskiptavinurinn kvaðst þá mundu
fara á Læknavaktina var allt í einu hægt að gefa
út lyfseðil eftir hádegi á föstudegi.
Hin opinbera heilbrigðisþjónusta á langt í land
með að laga sig að gjörbreyttum kröfum í sam-
félaginu til þjónustu sem þessarar.
Af þessum ástæðum og mörgum öðrum er
ástæða til að ýta undir einkarekinn valkost í heil-
brigðisþjónustunni. Hann hefur smátt og smátt
orðið til. Þau fjölmennu læknasetur sem nú eru
starfrækt, þar sem margir læknar með mismun-
andi sérgreinar koma saman og veita ekki aðeins
viðtalsþjónustu heldur standa fyrir aðgerðum ut-
an spítala, myndatökum og öðru slíku eru í raun
einkarekinn valkostur í íslenzka heilbrigðiskerf-
inu.
Hins vegar er athyglisvert að fylgjast með því
að þessi einkarekni valkostur virðist ekki hafa
tekið á þjónustuskorti af því tagi sem nefndur var
hér áðan hjá hinni opinberu heilbrigðisþjónustu.
Þannig geta sjúklingar þurft að bíða vikum sam-
an eftir viðtölum við lækni í þessu einkarekna
kerfi í stað þess að fá viðtal nánast strax þegar
þess er óskað. Það getur einfaldlega verið sál-
rænt þrúgandi fyrir sjúklinga að bíða svo lengi
eftir viðtali við lækni.
Það er líka athyglisvert að það er upp og ofan
hvort sjúklingar sem leita til læknis í þessum
einkarekna geira heilbrigðisþjónustunnar fá þá
sjálfsögðu þjónustu að fá skriflega greinargerð
um krankleika sinn ef hann er á annað borð til
staðar.
Í kvikmynd Michael Moore um bandaríska
heilbrigðiskerfið, sem hér hefur verið sýnd að
undanförnu, er franska heilbrigðiskerfið hafið til
skýjanna. Og það eru sennilega töluverð rök fyrir
því. Alla vega hefur Morgunblaðið traustar heim-
ildir fyrir því að á sama tíma og beðið er vikum
saman eftir viðtali við lækni hér á Íslandi taki 2-3
daga að fá slíka þjónustu í Frakklandi.
Einkarekin þjónusta í heilbrigðiskerfinu er
þess vegna ekki allra meina bót og læknarnir hér
sem vilja veita slíka þjónustu verða að grípa til
róttækra ráðstafana til þess að bæta þessa þjón-
ustu eigi hún að verða trúverðug.
En það eru fleiri álitamál í sambandi við einka-
rekinn valkost en þeir þjónustuþættir sem hér
hafa verið nefndir. Er eitthvað ljótt við það að
fólk noti peningana sína til þess að tryggja sér
bót á veikindum sínum? Fyrir meira en tveimur
áratugum spurði Morgunblaðið hvað væri at-
hugavert við það að gamall maður notaði pen-
ingana sína til þess að fá setta kúlu í mjöðm í
staðinn fyrir að nota þá til þess að fara til sólar-
landa sem sá hinn sami gat hvort sem er ekki not-
ið vegna óbærilegra kvala. Það eru enn biðlistar
vegna slíkra eða áþekkra aðgerða. Það getur tek-
ið marga mánuði að komast í slíka aðgerð.
Það eina sem gerist ef gamli maðurinn fær að
kaupa sér slíka þjónustu fyrir peningana sína er
að biðlistinn styttist og aðrir komast fyrr að.
Þetta snýst ekki bara um það að ríka fólkið geti
keypt sér þjónustu fram hjá biðröðinni. Þetta
snýst líka um það að venjulegt fólk geti ákveðið
að nota sparifé sitt frekar í þetta en sólarlanda-
ferðir. Hvað er ljótt við það? Þetta var eitt af
ágreiningsefnum Morgunblaðsins og Ólafs fyrr-
verandi landlæknis á sínum tíma.
Það er svo annað mál að sennilega erum við
komin á yztu mörk í innheimtu svonefndra þjón-
ustugjalda í heilbrigðiskerfinu. Þar má ekki
ganga lengra og í sumum tilvikum hefur nú þegar
verið gengið of langt.
Skólar og heilbrigðiskerfið
Þ
að hefur verið athyglisvert að fylgj-
ast með því hvernig einkareknir
skólar hafa rutt sér til rúms. Þeir
eru orðnir allmargir. Þekktastir
eru áreiðanlega skólar Margrétar
Pálu Ólafsdóttur. Þar er orðinn til
einkarekinn valkostur í skólakerfinu sem verður
til með samstarfi tveggja kvenna sem koma úr
mjög ólíkum áttum með mjög ólíkan hugmynda-
fræðilegan bakgrunn, þ.e. Margrétar Pálu og Ás-
dísar Höllu Bragadóttur, nú forstjóra Bykó en
áður bæjarstjóra í Garðabæ.
Það er áleitin spurning, hvort hægt er að nota
þessa fyrirmynd til þess að byggja upp einkarek-
inn valkost á ýmsum sviðum heilbrigðisþjónust-
unnar. Á undanförnum misserum hefur komið
berlega í ljós að djúpstæður skoðanamunur er á
milli fagfólks sem starfar við þjónustu við þá sem
eiga við geðsjúkdóma að stríða. Spurningin um
Laugardagur 1. september
Reykjavíkur