Morgunblaðið - 04.11.2007, Síða 22

22 SUNNUDAGUR 4. NÓVEMBER 2007 MORGUNBLAÐIÐ
Eftir Orra Pál Ormarsson
orri@mbl.is
Ein mesta harmsaga síðustuára í ensku knattspyrn-unni er hnignun hinsfornfræga félags Leeds
United sem verið hefur í frjálsu falli
milli deilda. Félagið, sem vakti að-
dáun sparkelskra um heim allan vor-
ið 2001 þegar það komst alla leið í
undanúrslit Meistaradeildar Evrópu
– þar sem það laut í lægra haldi fyrir
spænska liðinu Valencia – leikur nú,
sex árum síðar, í fyrstu deild. Og lát-
ið ekki virðulegt nafnið blekkja ykk-
ur – fyrsta deild er í raun þriðja
deild.
Ekki er ofsögum sagt að Leeds
hafi sigið blundur á brá og vaknað
upp við vondan draum síðastliðið vor
þegar félagið féll í fyrsta sinn í þriðju
deild. Ekki nóg með það, fjármálin
voru í molum. Þrátt fyrir sölu á mý-
mörgum leikmönnum, æfingasvæði
og leikvangi félagsins stefndi í gjald-
þrot.
Slapp fyrir horn
Fyrir velvilja Guðs og góðra
manna slapp það fyrir horn og nú
virðist Leeds loksins vera að rétta úr
kútnum. Ken Bates, fyrrverandi eig-
andi Chelsea, festi kaup á Leeds fyrir
tíu milljónir sterlingspunda árið 2004
og er áfram eigandi félagsins eftir
fyrrnefndar hremmingar í sumar.
Gjörningurinn varð aftur á móti til
þess að knattspyrnusambandið dró
fimmtán stig af Leeds – áður en mót-
ið var svo mikið sem hafið.
Einhver hefði getað haldið að það
væri náðarhöggið en hinir hvít-
klæddu, undir styrkri stjórn Dennis
Wise, voru á öðru máli. Reykspóluðu
af stað í haust og höfðu fyrir topp-
slaginn gegn Carlisle í gær (sem ekki
var hafinn þegar blaðið fór í prent-
un) unnið ellefu leiki og gert tvö jafn-
tefli í fyrstu þrettán rimmunum á
þessum framandi slóðum. Leeds
vermir nú sjöunda sæti deildarinnar,
aðeins fjórum stigum á eftir toppliði
Carlisle. Markatalan er 25:7.
Gamli vígamaðurinn Wise hélt upp
á ársafmæli í starfi á dögunum. Hann
féll sumsé með liðinu í fyrra en virð-
ist nú eftir japl, jaml og fuður hafa
náð tökum á mannskapnum. Eins og
menn muna var hann um árabil einn
harðasti naglinn í ensku knattspyrn-
unni, fyrst hjá Wimbledon og síðan
Chelsea. Sir Alex Ferguson hélt því
einhverju sinni fram að Wise væri
eini maðurinn sem hann þekkti sem
gæti komið af stað slagsmálum í
tómu herbergi. En það er kannski
dyggð þegar vekja þarf risa upp af
værum blundi.
Gus gekk úr skaftinu
Leeds varð raunar fyrir áfalli á
dögunum þegar aðstoðarmaður og
aldavinur Wise, Úrúgvæinn Gustavo
Poyet, var í skyndi kvaddur að öðru
hripleku skipi, Tottenham Hotspur.
Senn kemur á daginn hversu mikil
áhrif hans hafa verið á Elland Road.
Það fer þó enginn græningi í skó Po-
yets, gamla brýnið Dave Bassett,
sem var lærifaðir Wise hjá Wimble-
don á sínum tíma.
Stuðningsmenn Leeds hafa
brugðist vel við endurreisn liðsins
og þeim fjölgar jafnt og þétt á
heimaleikjum. Rétt um 24 þúsund
manns sáu fyrsta leikinn í haust en á
síðasta heimaleik losaði áhorf-
endafjöldinn 30 þúsund sem er
hreint ekki amalegt í þriðju deild.
Og eftir magra tíð eru menn með
blóðbragð í munni.
Gulldrengirnir úr liði Davids
O’Learys eru allir á bak og burt
enda voru offjárfestingar í stjórn-
arformannstíð Peters Ridsdale rótin
að vanda Leeds, eins og margir
þekkja. Þess má geta að Ridsdale
sendi frá sér bók fyrir helgina sem
er örugglega áhugaverð lesning.
Kunnustu leikmenn Leeds í dag
eru líklega miðvellingurinn Alan
Thompson og norski miðherjinn
Tore Andre Flo en hvorugur þeirra
hefur verið í burðarhlutverki í haust
vegna meiðsla. Flo hefur t.a.m. ekki
ennþá verið í byrjunarliðinu. Af öðr-
um leikmönnum með úrvalsdeild-
arreynslu má nefna David Prutton
og Jamie Clapham, sem raunar var
fenginn að láni hjá Úlfunum.
Frískir framherjar
Einhverjir kannast örugglega líka
við Jonathan Douglas, Matt Heath
og markvörðinn Casper Ankergren.
Þá er á mála hjá Leeds Tomi nokkur
Ameobi, litli bróðir miðherja New-
castle, Shola, en hann hefur enn sem
komið er ekki fengið að spreyta sig í
deildinni.
Stjörnur liðsins á þessu hausti
hafa þó að öðrum ólöstuðum verið
miðherjarnir Jermaine Beckford og
Trésor Kandol sem gert hafa þrett-
án mörk samtals.
Beckford, sem verður 24 ára í des-
Upprisa í aðsigi?
Vonarstjarna Jermaine Beckford er ásamt Trésor Kandol helsta von-
arstjarna Leeds United, en þeir hafa skorað þrettán mörk samtals í haust.
KNATTSPYRNA»
Í HNOTSKURN
»Leeds United var stofnaðárið 1919.
»Félagið hefur í þrígangunnið enska meistaratit-
ilinn, 1969, 1974 og 1992.
»Leeds varð bikarmeistari1972 og deildabikarmeistari
1968. Þá vann félagið borga-
keppni Evrópu 1968 og 1971.
Eftir Joschka Fischer
F
rá lokum kalda stríðsins hefur
tálmum af ýmsu tagi verið rutt í
burtu og hagkerfi heimsins breyst
í grundvallaratriðum. Fram að
1989 náði heimsmarkaðurinn til á
milli 800 þúsund og eins milljarðs manna. Nú
er hann þrefalt stærri og fer vaxandi. Satt að
segja er einhver magnaðasta bylting nútíma-
sögunnar að verða fyrir framan nefið á okkur,
nánast án þess að nokkur taki eftir. Hið „vest-
ræna neyslusamfélag“ náði aðeins til minni-
hluta af íbúum heimsins en það er að verða
módelið að ríkjandi hagkerfi í heiminum og
staðan er smám saman að verða sú að aðrir
kostir koma ekki til greina. Um miðja þessa öld
má búast við því að líf sjö milljarða manna
muni stjórnast af lögmálum þess.
Vestræna efnahagsmódelið tekur völdin
Vestrið hefur skapað efnahagsmódel 21. ald-
arinnar. Því fylgja lífskjör, sem ekkert annað
stenst samanburð við og nánast allar þjóðir í
öllum heimshornum eru að reyna að nálgast
þau, sama hvað það kostar. Þegar Rómar-
klúbburinn sendi frá sér skýrsluna frægu, Tak-
mörk vaxtar, á áttunda áratugnum vöknuðu
áhyggjur. Eftir því sem árin hafa liðið og hag-
vöxtur hefur verið óslitinn – án takmarka að
því er virðist á tímum hnattvæðingar – má
fremur segja að spádómar Rómarklúbbsins
hafi verið hafðir að háði og spotti. Engu að síð-
ur er það svo að meginniðurstaða Rómar-
klúbbsins – að við lifum og störfum í hnattrænu
vistkerfi sem er takmörkum háð og býr yfir
takmörkuðum auðlindum og möguleikum –
býður okkur nú birginn á ný.
Heimurinn er ekki upptekinn af „takmörk-
um vaxtar“, en vitundin um afleiðingarnar af
vexti á loftslag jarðar og vistkerfið er farin að
ryðja sér til rúms. Kínverjar þurfa til dæmis að
halda hagvexti í 10% á ári til að hemja þann
gerðarlega efnahagslega, félagslega og vist-
fræðilega vanda, sem þeir eiga við að etja. Það
væri ekkert stórbrotið við það ef Kína væri
land á borð við Lúxemborg eða Singapúr. Í
Kína búa hins vegar 1,3 milljarðar manna. Því
eru afleiðingarnar af hagvexti í Kína mun al-
varlegri.
Óttinn um skort í framtíðinni
Eftirspurn í heiminum eftir orku, hráefni og
mat markast af auknum mæli af vaxandi eft-
irspurn í Kína og á Indlandi, enda er sameig-
inlegur íbúafjöldi þessara landa 2,5 milljarðar
manna. önnur stór og mannmörg ríki í Asíu og
Suður-Ameríku fylgja nú í fótspor þessara
risa. Hækkandi verð á hráefnum, landbúnaðar-
vörum og orkugjöfum er þegar farið að vekja
ótta um skort í framtíðinni.
Þessar óæskilegu afleiðingar af stækkun
heimsmarkaða hafa tekið á sig ógnvekjandi
mynd á tiltölulega skömmum tíma. Kína mun
væntanlega taka fyrsta sætið af Bandaríkja-
mönnum á þessu ári eða því næsta í að blása
CO2 út í andrúmsloftið, jafnvel þótt útblást-
urinn á mann sé ekki nema einn fimmti af því
sem gerist í Bandaríkjunum eða minna.
Hvernig mun veröldin líta út ef Kínverjar
minnka þennan mun þannig að þeir komist í
hálfkvisti við Bandaríkjamenn? Indverjar
fylgja síðan fast á hæla Kínverja í útblæstri
koldíoxíðs.
Furðulegar deilur og þörfin
á sinnaskiptum
Mun vistkerfi heimsins geta tekið við þessari
auknu mengun án umtalsverðra breytinga á
loftslaginu? Augljóslega ekki eins og margir
loftslagsfræðingar vara nú við. Grundvallar-
upplýsingarnar hafa lengi legið fyrir og þeir
eru fáir, sem neita því að miklar og vaxandi
breytingar eru að verða á loftslaginu af manna
völdum. Hins vegar mætti ætla af þeim furðu-
legu deilum, sem fara fram um loftslagsbreyt-
ingar, að heimurinn þurfi á pólitískum og sál-
rænum sinnaskiptum að halda frekar en
djúpsæðum félagslegum og efnahagslegum
breytingum. Þrátt fyrir fjálglegar yfirlýsingar
er lítið gert. Ríki á uppleið halda áfram að vaxa
á hverju ári. Bandaríkjamenn hafa nánast al-
veg horfið út úr hinni alþjóðlegu baráttu gegn
mengun og styrkja stöðu sína í fararbroddi
mengunarþjóðanna með stjórnlausum vexti.
Það sama á við um Evrópu og Japan, þótt
smærra sé í sniðum. Átta helstu iðnríki heims
hafa í ljósi þessa hnattræna vanda tekið hetju-
lega ákvörðun: átta ríkustu löndin, sem einnig
menga mest, hafa heitið því að „skoða af al-
vöru“ að skera útblástur niður um helming fyr-
ir 2050. Þessi hetjulegi málflutningur gerir
heiminn orðlausan. Reyndar á enn eftir að
koma í ljós hvort Evrópusambandið mun geta
knúið fram loforðin um að skera útblástur CO2
niður um 20til 30% fyrir árið 2020. Enn sem
komið eru hefur ESB ekki fundið raunhæfa
leið til að ná því.
Lausnin blasir við
Lausnin við hinum hnattræna loftslags-
vanda blasir hins vegar við. Eina leiðin til að
bæta ástandið er að kúpla hagvöxt frá orku-
notkun og útblæstri. Það getur aðeins gerst ef
við eyðum blekkingunni um að mengun sé
ókeypis. Við komumst ekki lengur upp með að
niðurgreiða hagvöxt og lífskjör á kostnað um-
hverfisins. Mannkynið er einfaldlega orðið of
fjölmennt til að hafa efni á því.
Til að eyða þessari blekkingu þarf að búa til
heimsmarkað útblásturs, sem enn er mjög
fjarlægt markmið. Einnig þarf að nýta orkuna
betur, sem krefst þess að dregið verði úr sóun
bæði í framleiðslu orku og neyslu. Hækkandi
orkuverð vísar nú þegar í þessa átt, en það er
vitundin um þetta sem þarf að gera vart við sig.
Í síðasta lagi þurfa að verða tæknileg og póli-
tísk/hagfræðileg vatnaskil endurnýjanlegri
orku í vil, frekar en að sjónum verði beint að
kjarnorku eða kolum. Við okkur blasir þríþætt
áskorun nýrrar, „grænnar“ iðnbyltingar. Ef
tekið verður á henni á alþjóðlega vísu blasa við
gríðarleg tækifæri til velmegunar og fé-
lagslegs réttlætis og þau verður að grípa.
Vitaskuld munu þessar breytingar verða til
þess að margir valdamiklir aðilar missa spón
úr aski sínum. Þeir munu ekki sætta sig við að
vera sviptir völdum án þess að svara fyrir sig.
Eins og stendur virðast þeir enn hafa yfirhönd-
ina eins og sést af því að mikið er talað, en ekk-
ert gert. Einmitt þetta þarf að breytast.
„Takmörk vaxtar“ blasa við á ný
Á áttunda áratugnum vöknuðu áhyggjur vegna spár um takmörk vaxtar  Linnulaus hagvöxtur
virtist gera þær áhyggjur óþarfar og jafnvel hlægilegar en nú verður þeirra vart á ný
Reuters
Vaxtarverkir Bóndi plægir akur í skugga orkuvers í Hubei í Kína. Á flokksþingi kínverska
kommúnistaflokksins var lýst yfir að takmarka ætti umhverfisspjöll af völdum mikils vaxtar.
UMHVERFISMÁL»
Höfundur var utanríkisráðherra Þýskalands
og varakanslari 1998 til 2005 og leiðtogi
Græningja í næstum því 20 ár.
©Project Syndicate/Institute for Human
Sciences 2007.
» Vitaskuld munu þessarbreytingar verða til þess
að margir valdamiklir aðilar
missa spón úr aski sínum. Þeir
munu ekki sætta sig við að
vera sviptir völdum án þess að
svara fyrir sig. Eins og stendur
virðast þeir enn hafa yfirhönd-
ina eins og sést af því að mikið
er talað, en ekkert gert. Ein-
mitt þetta þarf að breytast.
Í HNOTSKURN
»Ítalski iðnjöfurinn Aurelio Peccei ogskoski vísindamaðurinn Alexander
King stofnuðu Rómarklúbbinn 1968.
»Árið 1972 gaf Rómarklúbburinn útskýrsluna Takmörk vaxtar þar sem því
var haldið fram að hagvöxtur gæti ekki
haldið áfram endalaust vegna takmark-
aðra auðlinda, einkum og sér í lagi olíu.
»Skýrslan vakti mikla athygli og seldistí 30 milljónum eintaka. Hún var síðar
gagnrýnd fyrir ýkjur og óra, en nú er farið
að draga hana fram á ný.