Morgunblaðið - 04.11.2007, Qupperneq 24

24 SUNNUDAGUR 4. NÓVEMBER 2007 MORGUNBLAÐIÐ
H
ann bíður dag hvern tryggur og trúr fyrir
utan heimili okkar, veitir okkur skjól fyrir
veðrum og vindum og er tákn um sjálf-
stæði og frelsi. Flestum finnst óhugs-
andi að vera án hans enda er einkabíllinn löngu
orðinn órjúfanlegur hluti af menningu Íslendinga
– svo órjúfanlegur raunar að sumir vilja meina
að hann sé nokkurs konar framlenging á sjálf-
inu: „Ef ég væri bíll þá væri ég Land Rover …
Þetta endurspeglast í bílaeigninni. Í lok árs
2006 voru 272.905 ökutæki á íslenskum göt-
um. Þar af voru fólksbílar 197.201. Það lætur
því nærri að tveir þriðju íslenskra mannsbarna
aki um á eigin bíl og þá eru hvítvoðungar, skóla-
börn og unglingar meðtaldir.
Það er því hægara sagt en gert að breyta hátt-
um okkar þegar kemur að bílnum. Við megum
þó til. Samkvæmt nýrri stefnumörkun íslensku
ríkisstjórnarinnar í loftslagsmálum stóðu sam-
göngur fyrir 19 prósent af allri losun gróðurhúsa-
lofttegunda frá íslensku þjóðinni árið 2004. Öll
losun vegna húshitunar, vatnsnotkunar, sorps
eða lifnaðarhátta okkar annarra er ekki nema
brot af því sem bíllinn okkar gæti haft á sam-
viskunni, hefði hann einhverja.
Hið jákvæða er þó að hvergi eru meiri mögu-
leikar til að draga úr losun og hvergi getur ein-
staklingurinn haft jafnmikil áhrif og einmitt þar.
„Það gerum við einfaldlega með því að minnka
notkun á bílunum okkar,“ segir Heiða Björk
Sturludóttir, umhverfisstjórnunarfræðingur og
leiðbeinandi á námskeiðum Vistverndar í verki.
„Til dæmis með því að ganga eða hjóla í vinn-
una eða nota almenningssamgöngur meira.
Eins geta þeir sem búa á svipuðum slóðum og
eru að fara í sömu átt sameinast um ferðir, t.d.
til og frá vinnu.“
Hmmmm. Einhvern veginn er nú samt eins og
samfélagið sé sniðið í kringum það að vera á bíl
og að komast milli staða á engum tíma. Og jafn-
vel þótt vilji og tími sé fyrir hendi er ekki alltaf að-
laðandi að hjóla eða ganga í mengunarkófinu
með fram stóru umferðaræðunum. „Yfir helm-
ingur borgarlandsins fer undir umferðarmann-
virki,“ segir Heiða. „Höfuðáherslan er á að bíl-
arnir hafi forgang í samgöngukerfinu svo þeir
sem eru gangandi og hjólandi þurfa að fara yfir
endalausar slaufur sem tefja þá á leiðinni.
Þarna erum við komin að hlut stjórnvalda við að
skipuleggja borgina þannig að hún sé mann-
vænleg og ekki bara byggð utan um bíla. Þar sé
líka gert ráð fyrir að gangandi og hjólandi vegfar-
endur komist á sem skemmstan hátt milli
staða.“
Í lausagangi við glugga nágrannans
Á hinn bóginn segir hún flýti bílsins ofmetinn.
„Við Íslendingar erum ennþá svo lítil og sæt að
við höldum að maður skjótist bara í vinnuna á
tíu mínútum af því að hún sé svo nálægt. Stað-
reyndin er hins vegar að við þurfum yfirleitt að
áætla okkur mun lengri tíma til að komast á
milli staða í borginni. Oft er maður hreinlega
fljótari að fara á hjólinu sínu en á bíl, t.d. á há-
annatímum eða í snjó þegar bílarnir sitja fastir í
sköflum út um allan bæ.“
Og það er ýmis annar ávinningur að því að
nota tvo jafnfljóta til ferða ef marka má Heiðu.
Það sé ekki bara ódýrt og umhverfisvænt heldur
líka gott fyrir heilsuna. „Þannig fæst dag-
skammturinn af hreyfingu fyrir líkama og geð
auk þess sem maður losnar við stressið í um-
ferðinni sem hefur verið sýnt fram á að er mjög
heilsuspillandi. Maður sleppur líka við að skafa
bílinn, finna stæði, taka bensín, fara með bílinn
í smurningu, skipta um dekk og allt annað sem
fylgir því að reka bíl.“
Gott og blessað. En hvað með alla þá sem
geta einfaldlega ekki verið án bílsins? „Þeir
geta fengið sér bíl sem nýtir orkuna betur,“ segir
Heiða. „Það getur t.d. verið tvinnbíll, metanbíll
eða venjulegur bensín- eða dísilbíll sem er spar-
neytinn og eyðir litlu eldsneyti og mengar þ.a.l.
minna. Í því sambandi skiptir hvatningin miklu
máli. Það var t.d. snilldarlega gert af borginni að
bjóða ókeypis bílastæði fyrir bíla sem eru innan
ákveðinna marka í útblæstri en kannski stendur
svolítið upp á yfirvöld að greiða niður þessa bíla
sem um ræðir svo fólk kaupi þá frekar.“
Yfir tuttugu bíltegundir eru nú fáanlegar sem
uppfylla skilyrði Reykjavíkurborgar um ókeypis
bílastæði en lista yfir þær má finna á heimasíðu
Bílgreinasambandsins, www.bgs.is.
En jafnvel þótt menn fari ekki út í að skipta út
heimilisbílnum er eitt og annað sem þeir geta
gert til að standa sig betur í samgöngumálum.
„Menn geta lært vistakstur í ökuskólum og hjá
ökukennurum. Búið er að sýna fram á að hægt
er að spara eldsneytisnotkun um 20 prósent
með vistakstri sem stundum er kallaður mjúkur
akstur. Þannig getur fólk minnkað eyðslu bíls,
sem eyðir 10 lítrum á hundraði í 8 lítra með því
einu að breyta aksturslagi sínu.“
Hreyfilhitari er annað tromp á hendi hins um-
hverfishæfa ökumanns. Hitarinn lætur ekki mik-
Úlpa Íslendingsins
Ætli nokkurt fyrirbæri sé
samofnara sögu okkar
mannanna undanfarna öld
en bíllinn? Með gildum
rökum má halda því fram
að hann sé framlenging á
manninum, a.m.k. hér á
Vesturlöndum, en á Íslandi
eru nú um 750 bifreiðir á hverja þúsund íbúa. Eins og álklárinn getur
verið þægilegur hefur hann líka sína ókosti. Þannig eru samgöngur
ábyrgar fyrir 19% útstreymis gróðurhúsalofttegunda á ári hverju. Er
því ekki löngu tímabært að staldra við – vega valkostina og meta?
Getum við gengið meira, hjólað eða jafnvel notað almenn-
ingssamgöngur? Frammi fyrir þessum spurningum
standa söguhetjur okkar, Loftur og Ísafold, í dag á
fundi með hópnum sínum í Vistvernd í verki.
Eftir Bergþóru Njálu Guðmundsdóttur | ben@mbl.is
og Orra Pál Ormarsson | orri@mbl.is
Teikningar: Andrés Andrésson
Ljósmyndir: Kristinn Ingvarsson og fleiri
Umbrot: Harpa Grímsdóttir
Grafík: Guðmundur Ó. Ingvarsson
Hreinn
Loftsson
Snæfríður Sól
Loftsdóttir
Ísafold
Jökulsdóttir
Loftur
Hreinsson
Fjölskyldan
Úti að aka
H
austið dregur
mæðulega andann
og norðurljósin
dansa við sjón-
arrönd þegar heið-
urshjónin Loftur
Hreinsson og Ísa-
fold Jökulsdóttir
snara sér inn fyrir dyrnar á smekk-
legu einbýlishúsi í Vogunum. Í garð-
inum drúpir sýprusviðurinn höfði í
þögulli angist … Nei, bíðum nú að-
eins við. Þetta er blaðagrein, ekki
epísk skáldsaga. Áfram með smjer-
ið. Jæja, hjónin eru alltént á leið á
fræðslufund með hópnum sínum í
verkefninu „Vistvernd í verki“.
„Nei, velkomin,“ segir Þuríður
húsfreyja og brosir hringinn. Hún er
þessi glaðværa gerð af konu sem
ætlar allt lifandi að éta sem á vegi
hennar verður. Að baki henni stend-
ur Jónatan, bóndi hennar, og gefur
þeim merki um að taka af sér. Hann
er alvörugefinn maður, bersýnilega
vanur að standa í skugganum af
spúsu sinni. Húsráðendur eru á að
giska fimmtugir, hann er verkfræð-
ingur en hún gjaldkeri í banka.
Fyrir í stofunni eru þrjú pör til
viðbótar. Geir og Lovísa eru þessar
samrýmdu, jákvæðu týpur sem fara
út að ganga á kvöldin í eins íþrótta-
göllum. Þau eru rúmlega þrítug.
Hún kennir í framhaldsskóla en
hann er endurskoðandi. Þau vinka
Lofti og Ísafold með samstilltu
átaki.
Sváfnir og Gyða eru gagnrýnni að
eðlisfari. „Þau sjá samsæri í hverju
horni,“ tjáði Loftur Ísafold eftir
fyrsta fundinn. Hann er flugstjóri en
hún vinnur á auglýsingastofu. Þau
eru á að giska 45 ára.
Loks eru það Danni og Sævar.
Þeir eru samkynhneigðir. Danni er
kökuskreytingamaður en Sævar raf-
virki. „Samkynhneigður rafvirki.
Alltaf heyrir maður eitthvað nýtt,“
hvíslaði Loftur glettnislega að Ísa-
fold á fyrsta fundinum. Hún rak
honum ímyndaðan kinnhest. Danni
og Sævar eru hálffertugir.
„Kaffi eða te?“ spyr Þuríður hús-
freyja og lýsir stofuna upp með brosi
sínu. Þegar allir hafa komið sér vel
fyrir er Geir og Lovísu gefið orðið en
þau munu stýra fundinum. Það er
ágæt vinnuregla að parið sem hýsir
fundinn stjórni honum ekki líka. Það
er víst nóg að hugsa um að allir hafi
það gott og séu með kaffi í bollanum
– eða te.
Mikil mengun á Íslandi
Þema fundarins er samgöngur og
Lovísa dregur skjalabunka úr pússi
sínu. Hún ræskir sig. Geir horfir
aðdáunaraugum á hana á meðan.
Loftur hristir höfuðið. „Í hvaða leik-
riti er ég eiginlega staddur?“ spyr
hann sig í hljóði.
„Miðað við íbúafjölda er mengun
af völdum samgangna afar mikil á
Íslandi,“ les Lovísa. „Í þéttbýli er
einkabíllinn helsti loftmeng-
unarvaldurinn og á heimsvísu eiga
einkabílar stóran þátt í þeim lofts-
lagsbreytingum sem nú eiga sér
stað. Bílaeign hefur aukist mjög
hratt á Íslandi að undanförnu og eru
nú um 750 bifreiðir á hverja 1.000
íbúa.“
„Vá,“ grípur Danni fram í. Sváfnir
flugstjóri horfir rannsakandi á hann.
Lovísa brosir góðlátlega.
„Gvöð, afsakið,“ stamar Danni
vandræðalegur. „Ég ætlaði ekki að
trufla. Mér finnst þetta bara svo
mikið.“
„Ekki málið,“ segir Geir og Lovísa
heldur áfram að lesa. „Hugsum okk-
ur að allir íbúar jarðar keyrðu bíla
eins og við. Hvernig væri þá um-
horfs í heiminum? Eftir því sem
fleiri jarðarbúar eignast bíla eykst
þörfin á því að nýta þá á skyn-
samlegan hátt. Það er umhugs-
unarvert að samkvæmt tölum frá
Reykjavíkurborg er meðallengd bíl-
ferða í borginni 3,3 km og þriðj-
ungur þeirra er styttri en einn km.
Getur verið að við keyrum 2 km til
að fara á göngubrettið í ræktinni?
Ökum við stundum hring eftir hring
til að leita að bílastæði sem allra
næst inngangi þegar við getum spar-
að tíma og útblástur og bætt heils-
una með því að finna stæði lengra
frá og ganga nokkra tugi metra?“
Hvers vegna eigum við að
bæta samgönguvenjur okkar?
Lovísa gefur Geir brosandi orðið.
Hann tekur fram að þessar upplýs-
ingar hafi þau fengið hjá Landvernd.
„Heimasíða Landverndar, land-
Út í loftið