Morgunblaðið - 13.11.2007, Blaðsíða 28

28 ÞRIÐJUDAGUR 13. NÓVEMBER 2007 MORGUNBLAÐIÐ
UMRÆÐAN
HELSTU rök sem hafa komið
fram gegn útrás íslenskra orku-
fyrirtækja eru:
1. Það sé óverjandi að leggja
opinbert fé í áhætturekstur á er-
lendri grundu.
2. Veitufyrirtæki eigi að vera í
grunnþjónustu.
Ágreiningur sé
meðal kjörinna full-
trúa um þátttöku hins
opinbera í atvinnu-
rekstri.
3. Varðandi fyrstu
röksemdina gegn
þátttöku í orkuútrás,
má benda á að mörg
erlend veitufyrirtæki
í opinberri eigu eru í
útrás:
 Vattenfall í Sví-
þjóð er 100% í eigu
sænska ríkisins og er
með starfsemi á öll-
um Norðurlöndunum, Þýskalandi
og Póllandi.
 EDF í Frakklandi er 85% í
eigu franska ríkisins og er með
starfsemi í Frakklandi, Bretlandi,
Þýskalandi, Ítalíu, Austur-Evrópu,
Asíu, Bandaríkjunum og Afríku.
 Dong í Danmörku er 73% í
eigu danska ríkisins og stundar
starfsemi í Danmörku, Svíþjóð,
Þýskalandi og Hollandi.
 Fortrum er 50,82% í eigu
finnska ríkisins og er með starfs-
semi á Norðurlöndunum, Eystra-
saltsríkjunum, Rússlandi og Pól-
landi.
 Enel á Ítalíu er 32,2% í eigu
opinberra aðila og er með starf-
semi á Ítalíu, Spáni, Frakklandi,
Slóvakíu, Búlgaríu og Rúmeníu.
 EnBW í Þýskalandi, sem er
að 45% í eigu franska orkurisans
EDF (sem er að 85% í eigu
franska ríkisins), er með starfsemi
í Þýskalandi, Mið-Evrópu og Aust-
ur-Evrópu.
Ástæðan fyrir útrás ofan-
greindra fyrirtækja er stefnu-
mörkun til áframhaldandi vaxtar,
ásamt því að takmarka lands-
áhættu í rekstri sínum.
40 ára saga orkuútrásar
Hér á landi hefur opinbert fé
verið nýtt til orkuútrásar allt frá
7. áratug síðustu aldar. Virkir-
Orkint hf forveri ENEX var stofn-
að árið 1969 og var tilgangurinn
þróun verkefna á sviði jarðvarma
og vatnsafls erlendis. Fyrirtækið
var stofnað sem samvinnuverkefni
innlendra orkufyrirtækja í op-
inberri eigu og nokkurra verk-
fræðistofa. Virkir-Orkint hafði
umsjón með hitaveitufram-
kvæmdum í borginni Tanggu í
Kína árið 1994. Önnur skref í þró-
uninni eru:
 Verkefnaútflutningur í orku-
málum var t.d. eitt af aðal-
umræðuefnum á ráðstefnu Út-
flutningsráðs og
Norræna verkefnaút-
flutningssjóðsins í
desember 1994.
 Árið 1995 eign-
aðist Hitaveita
Reykjavíkur 4,5%
hlutafjár í hitaveitu í
bænum Galanta í Sló-
vakíu.
 Geysir Green
Energy var stofnað í
janúar 2007 með
áherslu á þróun og
byggingu jarð-
varmaorkuvera, yf-
irtöku jarðvarmavirkjana og þátt-
töku í einkavæðingarferli
veitufyrirtækja á heimsvísu. Einn
hluthafa Geysir Green Energy er
Reykjanesbær.
 Hydrokraft hf var stofnað
þann 16. febrúar af Landsvirkjun
og Landsbankanum hf og er til-
gangur þess félags að fjárfesta í
verkefnum á erlendri grundu sem
tengjast endurnýjanlegri orku-
vinnslu, með áherslu á vatnsafl.
 Reykjavík Energy Invest var
stofnað 7. mars 2007 til að tak-
marka áhættu sameignarfyrirtæk-
isins Orkuveitu Reykjavíkur á er-
lendum útrásarverkefnum, sem
voru komin í þróun m.a. í Djíbútí
og á Filippseyjum.
Sú röksemd að opinbert fé hafi
ekki verið notað til orkuútrásar
gengur því varla upp, hvorki hér á
landi né meðal annarra þróaðra
ríkja.
Veitufyrirtæki eiga einungis
að sinna grunnveitustarfsemi
Uppbygging stóriðju, sem er í
grunninn útflutningur á raforku,
hófst með stofnun Landsvirkjunar
árið 1965. Útflutningur á áli er í
raun útflutningur á orku í föstu
formi. Sama má segja um sölu
annarra orkufyrirtækja til stóriðju
og má þar nefna Hitaveitu Suð-
urnesja og Orkuveitu Reykjavík-
ur. Þá er ljóst að raforkufram-
leiðsla til stóriðju hefur lækkað
verð á raforku og hita til almenn-
ings. Ef röksemdin um grunnþjón-
ustu á að eiga við, er einfaldast að
skylda orkufyrirtækin til að selja
orkuver sem starfa á stóriðju-
markaði til einkaaðila.
Það er ekki þörf á frekari upp-
byggingu orkuvera á næstu árum
fyrir almennan markað. Ef tekið
er fyrir frekari uppbyggingu inn-
anlands og erlendis er ljóst að
ekki er þörf á að mennta starfs-
fólk í virðisaukandi störf við upp-
byggingu orkuvera, sbr. verkfræð-
inga og jarðfræðinga. Þá verður
engin þörf á að stunda viðamiklar
rannsóknir á þessu sviði, en ís-
lensk orkufyrirtæki fjárfesta fyrir
hundruð milljóna á ári hverju í
rannsóknum innanhúss, hjá verk-
fræðistofum og innan háskólanna.
Hugmyndafræðilegur
ágreiningur
Í stjórnarsáttmála ríkisstjórn-
arinnar kemur eftirfarandi fram:
„Tímabært er að leysa úr læðingi
krafta einkaframtaksins svo að ís-
lensk sérþekking og hugvit fái
notið sín til fulls í útrás orkufyr-
irtækja.“
Þar sem öll stærstu orkufyr-
irtæki þjóðarinnar eru í eigu op-
inberra aðila er ókleift að hefja út-
rás án þeirra. Því þyrfti að selja
þau fyrst ef hið opinbera á ekki að
taka þátt í útrásinni.
Að ofansögðu er ljóst að rök-
semdir og þær upplýsingar sem
komið hafa fram í umræðunni eru
brotakenndar. Meðal fræðimanna
er orkugeirinn oft talinn frábrugð-
inn hefðbundnum fyrirtækjum
vegna mikilvægis hans í grunn-
lífskilyrðum fólks og tilhneigingu
hans til náttúrulegrar einokunar.
Af þessum sökum er þessi fjár-
magnsfreki atvinnugeiri (e. big
business) samofinn hagsmunum
hins opinbera og er nátengdur
hugmyndinni um þjóðarfyrirtækið
(e. national champion).
Heimildir: Árskýrsla Vattenfall
2006 og gagnasafn Morgunblaðs-
ins.
Orkan og útlönd
Magnús Árni Skúlason
skrifar um orkumál
og útrás fyrirtækja
» Það er ekki þörf áfrekari uppbygg-
ingu orkuvera á næstu
árum fyrir almennan
markað.
Magnús Árni Skúlason
Höfundur er hagfræðingur – MSc &
MBA, framkvæmdastjóri Reykjavík
Economics og hefur veitt Orkuveitu
Reykjavíkur ráðgjöf í stefnumót-
unarmálum.
NÝR meirihluti í Reykjavík lét
það verða eitt af sínum fyrstu
verkum að verja tæp-
um 900 milljónum
króna í að leysa
manneklu á leik-
skólum Reykjavíkur.
Frábært framtak nýs
meirihluta og sýnir
hverjar áherslur
þeirra eru.
En manneklan er
ekki minni á leik-
skólum Kópavogs og
hefur ástandið farið
versnandi síðustu
mánuði. Og bætt kjör
leikskólastarfsmanna
í Reykjavík eru að auka enn á
vandann í Kópavogi því nú eru
brögð að því að einstaka starfs-
menn hafi þegar sagt upp og hygg-
ist flytja sig yfir til Reykjavíkur.
Sé þetta raunin verður að bregðast
við og það strax ef við ætlum ekki
að verða undir í samkeppninni um
hæft starfsfólk.
Leikskólanefnd lagði fram fyrir
skemmstu aðgerðaráætlun sem
mun bæta leikskólastarf í Kópa-
vogi til lengri tíma en bætt vinnu-
aðstaða, uppfærðar
heimasíður, íslensku-
námskeið og námskeið
til að draga úr streitu
munu ekki leysa vand-
ann sem við okkur
blasir núna!
Fulltrúar Samfylk-
ingarinnar í bæjarráði
og leikskólanefnd hafa
ítrekað lagt til að laun
leikskólakennara og
annarra starfsmanna
leikskólanna verði
hækkuð. Fyrir slíkri
hækkun er heimild í
kjarasamningi leikskólakennara og
launanefndar sveitarfélaganna.
Fulltrúar meirihlutans hafa æv-
inlega hafnað öllum okkar tillögum
um kjarabætur til handa leikskóla-
starfsmönnum með þeim rökum að
það sé verið að vinna í málinu.
Núna síðast lögðum við til að
starfsmönnum í fullu starfi á leik-
skólum Kópavogsbæjar verði
greidd ein yfirvinnustund á dag til
að koma til móts við vinnuframlag
á matmáls- og kaffitímum. Þá lögð-
um við jafnframt til að álags-
greiðsla sem greidd er til starfs-
manna sem vinna eftir klukkan 17
verði færð fram til klukkan 16 ... og
aftur vísaði meirihlutinn tillögunni
frá og sagðist, eins og svo oft áður,
vera að vinna í málinu. Svo vikum
skiptir eru þau að vinna í málinu og
á meðan missum við gott starfsfólk
í önnur störf betur borguð.
Mannekla á leikskólum Kópa-
vogs - hvar eru lausnirnar?
Guðríður Arnardóttir
skrifar um manneklu
í leikskólum í Kópavogi
» Framsóknar- ogSjálfstæðisflokkur í
Kópavogi draga lapp-
irnar þegar kemur að
því að leiðrétta kjör
leikskólastarfsmanna.
Guðríður Arnardóttir
Höfundur er oddviti Samfylking-
arinnar í bæjarstjórn Kópavogs.
GAMALT máltæki segir: „Allir
vilja verða gamlir en enginn vill
vera gamall.“
Áður fyrr kveið fólk fyrir því að
verða gamalt og þurfa að leggjast
inn á elliheimili eins og það var
kallað.
Nú er öldin önnur.
Stórar íbúðablokkir
rísa sem eingöngu
eru byggðar fyrir
eldri borgara og einn-
ig félagsmiðstöðvar
tengdar þeim. Fólk
hættir vinnu fyrr en
áður og getur nú not-
ið efri áranna við fjöl-
breytta handavinnu
og margþætt áhuga-
mál, sem það hefur
lengi dreymt um en
ekki haft tíma eða að-
stöðu til þess að sinna
fyrr en nú.
Handavinnusýn-
ingar þessa fólks bera
þess glöggt vitni að
þar er margur list-
hagur með afbrigðum
og mætti jafnvel kalla
þetta fundinn fjár-
sjóð. Það er gott að
vera duglegur við
handavinnu en hreyf-
ing er hverjum manni
nauðsynleg og því
skiptir miklu máli
hvernig húsin eru
byggð og einnig um-
hverfi þeirra allt.
Hrafnista í Reykja-
vík er á glæsilegum stað með stór-
kostlegt útsýni en slíkt er ekki
hægt að segja um alla þá staði sem
valdir hafa verið. Ég hef aldrei
getað skilið þá áráttu að vilja endi-
lega hafa íbúðablokkir eldri borg-
ara við mestu umferðargöturnar og
stærstu gatnamótin. Þar er látlaus
umferð næstum allan sólarhringinn
með tilheyrandi hávaða og meng-
andi útblæstri, svo varla er hægt
að opna glugga á nálægum húsum.
Þeir sem kaupa sér einbýlishús –
vilja og þurfa að hafa stóra lóð um-
hverfis húsið þótt þeir séu oft að
heiman og ég amast ekki við því.
Eldra fólk vill helst vera á kyrr-
látum og friðsælum stað og geta
notið þess að koma út fyrir dyr
þegar gott er veður. Það þarf því
að hafa verndað svæði sólarmegin
við húsið þar sem hægt er að
dvelja um stund, ganga um án
hindrana, njóta fagurs útsýnis og
hreins lofts. Það er ömurlegt hlut-
skipti að hafa aðeins götuna og
bílastæðið fyrir útivistarsvæði með
þeim hættum og óþægindum sem
því fylgja.
Við Hjallasel 55 er akvegur allan
hringinn í kringum bygginguna og
ef vistmenn ætla sér út í góða
veðrið t.d. með göngugrind eða
hjólastól þá eru þeir algerlega háð-
ir duttlungum ökumanna.
Vegurinn sunnanmegin við húsið
liggur í boga meðfram því og þar
er því afar takmörkuð sýn út á
veginn. Eftir þessum vegi þeysa
ungir og frískir ökumenn oft hóp-
um saman á hjólafákum sínum á
leið í íþróttahúsið til æfinga en
þetta er eini vegurinn að því húsi.
Handan þessa vegar er gróið
svæði með fuglatjörn, sem eldra
fólkið horfir gjarnan til – en það
getur verið hættuspil að fara yfir
þessa götu því þar er engin gang-
braut. Vegurinn meðfram húsinu
norðanmegin er steinlagður en
engin gangstétt. Þar
er aðalinngangurinn.
Annar jaðar þeirrar
götu er með hitalögn
og helst þar auð ræma
allan veturinn – en nú
vill svo til að bílum er
alltaf raðað yfir þessa
auðu rönd svo fólkið
þarf að ganga ísi-lagða
eða snjóuga götuna
þegar veðurfarið er
slíkt. Ég fæ það stund-
um á tilfinninguna að
bíllinn sé í fyrsta sæti
en sjálft fólkið sé í
öðru sæti.
Kona í rafdrifnum
hjólastól rennir út í
góða veðrið. Hún fer
þar einn hring um
bílastæðið en flýtir sér
síðan inn aftur. Úff,
þetta er eina svæðið
sem hún getur ekið
um. Skógarbær í Ár-
skógum er annað og
ennþá nýrra heimili.
Þar er hellulögð gang-
stétt meðfram húsinu
við aðalinnganginn.
Bílum er síðan lagt
meðfram henni, þannig
að ekið er með fram-
hjólin beint að stéttinni sem er svo
mjó að þegar framstuðari bílanna
kemur inn yfir stéttina er ekki
pláss fyrir þá sem ætla þar um
með hjólastóla.
Þarna hefði hugsanlega mátt
hafa bílastæðin einum metra fjær
húsinu svo að þá hefði opnast leið
fyrir hjólastóla milli húss og bíla.
Ég veit dæmi þess að fólk með
göngugrindur sem reynir að fara
út og hreyfa sig eitthvað kemst
ekki þar um og fer því fram af
stéttinni en dettur þá og liggur þar
þangað til einhver kemur að og sér
það.
Húsið er, jú, byggt fyrir eldra
fólkið en ekki fyrir bílana sem
hanga utan á því í röðum líkt og
grísir á gyltu en hindra þar um
leið eðlilegan og nauðsynlegan um-
gang.
Skömmu eftir að íbúðablokkir
fyrir eldri borgara voru byggðar
við Árskóga 6 og 8 var ákveðið að
byggja brú yfir Reykjanesbrautina
og tengja saman Nýbýlaveg og
Breiðholtsbraut. Þetta var gert og
gatan hækkuð um 7 metra þar sem
hún liggur meðfram íbúðablokk-
inni.
Þarna er mikil umferð mestallan
sólarhringinn. Nú er verið að
byggja blokkir við mestu umferð-
argötu borgarinnar, Miklubraut, og
mér er sagt að þar verði íbúðir fyr-
ir eldri borgara.
Efri árin
Ólafur Runólfsson skrifar um
slæmt aðgengi eldri borgara í
kringum og við íbúðir þeirra
Ólafur Runólfsson
»Húsið er, jú,byggt fyrir
eldra fólkið, en
ekki fyrir bíl-
ana, sem hanga
utan á því í röð-
um líkt og grísir
á gyltu, en
hindra þar um
leið eðlilegan og
nauðsynlegan
umgang.
Höfundur er fv. vagnstjóri.
BIRT var í fjölmiðlum í fyrra-
dag „sameiginleg ályktun“ eldri
sjálfstæðismanna og 60+ í Sam-
fylkingunni. Þar er lögð áhersla á
kjarabætur fyrir aldraða. Mistök
áttu sér stað við meðferð málsins.
Birt var vinnuplagg sem endanleg
ályktun en 60+ hafði gert breyt-
ingar á vinnuplagginu. 60+ sam-
þykkti t.d. eftirfarandi sem lið í
sameiginlegu áliti:
Lífeyrir frá Tryggingastofnun
og frítekjumark vegna lífeyr-
issjóðstekna hækki um 25 þúsund
á mánuði fyrir áramót. En sér-
afstaða 60+ kveður að sjálfsögðu
á um mun meiri kjarabætur fyrir
aldraða eða að lífeyrir þeirra, sem
ekki eru í lífeyrissjóði, hækki í 210
þúsund á mánuði í áföngum.
Björgvin Guðmundsson
60+ vill meiri
kjarabætur
Höfundur er í stjórn 60+.