Morgunblaðið - 31.12.2007, Blaðsíða 27

MORGUNBLAÐIÐ MÁNUDAGUR 31. DESEMBER 2007 27
jálfstæðisflokks-
eknum ein-
r, á meðan þeir
heldur hitt að
n. Í þessu tilviki
mið af stefnu-
m grunni sem
m undanfarin 16
í þingflokki sjálf-
sráði, þar sem
hinni nýju rík-
ví að rísa úr sæt-
nnar til þessa
t á sér.
i um mitt sumar
ar Oddur Krist-
mabyggð sinni og
Hann bjó að yf-
kaði og hafði
argir að hann var
ingar að eina rík-
æri stjórn stóru
an. Mér þótti afar
étt að baki mér við
kkurinn allur.
var að takast á
s um slæmt
nun lagði til veru-
var ljóst að áhrif-
rðir og einstök
með fullum stuðn-
vísindamannanna
i uppbyggingar
niðurskurðinum
lar mótvægis-
ns völdum. Mestu
aflaskerðingu fái
ýjan leik.
lum í maí sl. kom
ks og Samfylk-
hefði mátt miðað
m í ljós að grund-
reytingum sem
andi að ná fram í
öngu tímabærar
en einnig nýskip-
ri skattalækkanir
verið lögfestur.
órnarráðslög-
ari tilflutningi
þeirra hefur í að-
ótin tekur síðan
ýmsar breytingar
mótin.
ð verkaskiptingu
trygginga-
mannatrygginga
gingum og fluttur
u Tryggingastofn-
ar þjónustu á
m.
trygginga mun
p nýja stofnun,
ns á heilbrigð-
ðisstofnanir rík-
u veitendur heil-
ða fyrir. Með
s sem kaupanda
um hætti og gert
ð. Hugmyndin er
gn með sem hag-
um heilbrigð-
ynd þessa var að
tæðisflokks og
kki hrundið í
í málefnum
elli hennar munu
ma er að segja
a. Ríkisstjórnin
a hópa sem kosta
r aðgerðir koma
kveðið sumarið
kisstjórnar er ný
efni. Að frum-
kið starf verið
arkmiðið með
meðal þjóða á
ýlegrar PISA-
á Íslandi miðað
við jafnaldra erlendis sem sérstaka áskorun í því efni.
Eins og stundum áður hefur athygli manna einkum beinst
að einu litlu atriði í þessu stóra máli, þ.e.a.s. því hvort rétt sé
að fella brott tilvísun í kristilegt siðgæði í markmiðsgrein
nýrra grunnskólalaga. Á þessu hafa ýmsir klifað þótt fyrir
liggi að ekki eru fyrirhugaðar breytingar á námsskrá hvað
þetta varðar sem er auðvitað aðalatriðið. Íslendingar eru
kristin þjóð og, eins og Halldór Blöndal benti nýlega á í
snjallri grein hér í Morgunblaðinu, þá er íslensk menning
kristin menning. Á þeim trausta grunni munum við að sjálf-
sögðu áfram standa, þótt umburðarlyndi í trúmálum og virð-
ing fyrir öðrum trúarbrögðum sé í heiðri höfð.
 Skömmu fyrir jólin voru gerðar mikilvægar breytingar á
lögunum um þingsköp Alþingis, sem m.a. er ætlað að koma í
veg fyrir að málþóf kæfi málefnalegar umræður í þinginu,
sem því miður eru ýmis dæmi um frá umliðnum árum.
Nýir þingmenn verða nær undantekningalaust forviða
þegar þeir koma fyrst í þingið og átta sig á því að möguleikar
þeirra til að tjá sig um mál eru í raun stórlega skertir. Hefur
þetta stafað af því að þingmenn stjórnarandstöðu hafa lagt
undir sig ræðustólinn tímunum saman og fáir aðrir komist að
án þess að kalla yfir sig frekari langlokuræður. Málæði slíkra
ræðumanna hefur því í raun stórlega takmarkað málfrelsi
annarra þingmanna.
Nú hefur þessu verið breytt og það viðurkennt í reynd að
málfrelsi allra þingmanna er jafnmerkilegt og að heilbrigð
skoðanaskipti þar sem öll sjónarmið fá að koma fram eru for-
senda lýðræðislegra stjórnarhátta. Má búast við mun líflegri
og skemmtilegri umræðum í þinginu eftir þetta. Ræður
verða væntanlega styttri en að sama skapi snarpari.
Allir flokkar í þinginu aðrir en vinstri grænir stóðu að
þessum breytingum og sýnir það vel hve þingmenn voru al-
mennt uppgefnir á gamla fyrirkomulaginu. Sturla Böðv-
arsson forseti Alþingis beitti sér af skörungsskap í þessu
máli og uppskar almenna virðingu þingmanna fyrir frammi-
stöðu sína.
Verður spennandi að sjá hvern ávöxt nýju þingskapalögin
bera þegar þing kemur saman á ný. Sama er að segja um
önnur þau atriði sem þingforseti hefur beitt sér fyrir og lúta
að bættri starfsaðstöðu þingmanna og þingflokka.
 Orkumálin hafa verið fyrirferðarmikil í þjóðfélagsumræð-
unni á árinu og hafa margir velt fyrir sér þeirri grundvall-
arspurningu hvort rétt sé og eðlilegt að orkufyrirtæki í op-
inberri eigu ráðist í fjárfestingar erlendis.
Áður en þessu er svarað þarf að átta sig á nokkrum atrið-
um. Í fyrsta lagi er alþjóðleg þróun orkuverðs með þeim
hætti að hreinar, endurnýjanlegar orkulindir verða æ verð-
mætari og reynsla og þekking í að beisla þær þar með sífellt
eftirsóknarverðari. Íslendingar standa vel að vígi að þessu
leyti, þótt við séum fráleitt þeir einu sem kunnum til verka í
þeim efnum. Við getum nýtt okkur alþjóðleg tækifæri á
þessu sviði, en auðvitað þurfum við ekki að gera það ef við
ekki viljum. Öllum fjárfestingum, jafnt innanlands sem utan,
fylgir áhætta. Ákvarðanir um slíkt á að taka á viðskipta- og
markaðslegum forsendum en ekki pólitískum.
Í öðru lagi þá eru öflug orkufyrirtæki í einkaeigu ekki enn
þá til hér á landi og ekki um það að ræða að slíkir aðilar geti
haft forystu í svokallaðri útrás. Hins vegar hafa opinberu
orkufyrirtækin stundað áhættusamar fjárfestingar um langt
árabil hér innanlands og notið til þess stuðnings og atbeina
fulltrúa eigenda á Alþingi og í ríkisstjórn. Rafmagnsfram-
leiðsla Landsvirkjunar og annarra orkufyrirtækja til stór-
iðju er þannig áhætturekstur í eðli sínu og hefur aldrei verið
farið í felur með þá staðreynd. Sú áhætta hefur hins vegar til
þessa verið álitin innan eðlilegra marka. Landsvirkjun var
beinlínis stofnuð árið 1965 að frumkvæði þáverandi rík-
isstjórnar undir forystu Sjálfstæðisflokksins til þess að hefja
slíkan rekstur. Hefur fyrirtækið sinnt sínum verkefnum með
sóma alla tíð. Flestir sem lögðust gegn áhættusömustu fram-
kvæmd Landsvirkjunar til þessa, Kárahnjúkavirkjun, gerðu
það á forsendum náttúruverndar, en ekki vegna þess að
Landsvirkjun væri opinbert fyrirtæki. Rifja má upp að sú
framkvæmd naut yfirgnæfandi stuðnings meðal fulltrúa
allra flokka á Alþingi, annarra en vinstri grænna.
Þeir sem tala gegn þátttöku orkufyrirtækjanna í áhættu-
fjárfestingum á þeirri forsendu að þau séu í opinberri eigu
hljóta því annaðhvort að vera andvígir slíkum fjárfestingum
yfirleitt eða þá vilja að eignarhaldi fyrirtækjanna verði
breytt og þau seld einkaaðilum, sem þá stundi slíka starf-
semi, ef þeir svo kjósa. Fyrir slíkri breytingu má færa mörg
góð rök, eins og fyrir einkavæðingu almennt, ef um er að
ræða starfsemi í samkeppnisrekstri. Rök eru hins vegar ekki
fyrir því að einkavæða einokunarþætti í rekstri orkufyr-
irtækjanna.
Af þessum sökum orðaði ég þá hugmynd á landsfundi
Sjálfstæðisflokksins 2005 að rétt væri að huga að sölu á hluta
af Landsvirkjun til langtímafjárfesta, eins og t.d. lífeyr-
issjóða, og losa þannig um gríðarlega fjármuni sem bundnir
eru í fyrirtækinu og nýta þá til annarra þarfa í þágu almenn-
ings. Á landsfundi flokksins á sl. vori náðist málamiðlun um
að skoða kosti þess og galla að færa eignarhald orkufyr-
irtækja ríkisins til einkaaðila en eindregnari tillaga um að
stefnt skyldi að einkavæðingu þeirra náði ekki fram að
ganga.
Núverandi ríkisstjórn hyggst ekki hrófla við eignarhald-
inu á Landsvirkjun en í stefnuyfirlýsingu sína tók hún nán-
ast óbreytta ályktun landsfundar um að tímabært sé að leysa
úr læðingi krafta einkaframtaksins svo að íslensk sérþekk-
ing og hugvit fái notið sín til fulls í útrásarverkefnum orku-
fyrirtækjanna.
Við sem berum ábyrgð á hagsmunum almennings í orku-
fyrirtækjunum verðum að gæta þess að verðmæti fyrirtækj-
anna haldi áfram að vaxa og að þau fái áfram svigrúm til að
þróa sérþekkingu sína, líkt og Landssíminn gerði sem rík-
isfyrirtæki á sínum tíma. Þess vegna hef ég ekki lagst gegn
því að Landsvirkjun stofni sérstakt dótturfélag um þá starf-
semi sem einkum lýtur að útrásarverkefnum erlendis, þar
sem íslensk hugvit er virkjað, enda rúmist það í einu og öllu
innan ramma laganna um Landsvirkjun.
Á vegum iðnaðarráðherra er nú í undirbúningi frumvarp
þar sem settar verða reglur um eignarhald auðlinda í op-
inberri eigu og skýrð mörk samkeppnis- og sérleyfisþátta í
starfsemi orkufyrirtækja. Með slíkum aðskilnaði skapast að
mínu mati skilyrði fyrir því að færa samkeppnisrekstur í
orkumálum í auknum mæli til einkaaðila, enda eru stjórn-
arflokkarnir sammála um að grunnþjónusta almannaveitn-
anna eigi áfram að vera á höndum hins opinbera.
 Þegar Bandaríkjastjórn tilkynnti Íslendingum að varn-
arliðið yrði kallað frá Íslandi 1. október 2006 blöstu skyndi-
lega margs konar ný verkefni við Íslendingum. Segja má að
þau hafi í aðalatriðum verið tvíþætt. Annars vegar að ganga
þannig frá málum að öryggi Íslands væri áfram tryggt í við-
sjárverðum heimi. Hins vegar að umbreyta gömlu varn-
arstöðinni á Miðnesheiði og koma mannvirkjum þar sem
fyrst í arðbær not í þágu íslensks samfélags. Þessu tengt var
svo að sjálfsögðu það verkefni að tryggja þeim sem misstu
vinnuna hjá varnarliðinu önnur störf. Hefur það gengið von-
um framar.
Bregðast þurfti skjótt við hinum nýju aðstæðum. Strax
voru gerðar ráðstafanir til að efla íslenskar stofnanir sem
koma að borgaralegum öryggismálum. Þannig hefur þyrlu-
sveit Landhelgisgæslunnar verið stórefld og í smíðum eru
nýtt varðskip og ný flugvél fyrir gæsluna. Lögreglan hefur
verið styrkt og landamæraeftirlit stóreflt.
Varnarskuldbindingar Atlantshafsbandalagsins og
Bandaríkjanna gagnvart Íslandi standa óhaggaðar, þrátt
fyrir brottför varnarliðsins, en nánara samstarf við önnur
ríki um hernaðarlegan viðbúnað á friðartímum var einnig
talið nauðsynlegt. Hófust því viðræður við grannríki um tví-
hliða samstarf á sviði öryggismála en jafnframt var leitað
eftir loftrýmiseftirliti af hálfu bandalagsins í kjölfar ábend-
inga minna um það efni á leiðtogafundi NATO í Riga á síð-
asta ári. Nokkur aðildarríki hafa þegar heitið þátttöku í slíku
eftirliti allt fram til ársins 2010. Gera má ráð fyrir að Frakk-
ar verði fyrstir til að senda hingað flugsveit snemma árs
2008.
Eitt af þeim verkefnum sem nú er framundan er að búa
þeirri starfsemi eðlilega lagaumgjörð, sem lýtur að hinum
beinu samskiptum okkar við NATO. Þau munu áfram felast í
rekstri ratsjárstöðvanna fjögurra, sem tengjast þurfa beint
inn í loftvarnakerfi bandalagsins, en einnig undirbúningi og
umsjón með loftrýmiseftirliti bandalagsins sem og æfingum
bandalagsþjóðanna í og við landið. Er slíkt lagafrumvarp
langt komið í vinnslu á vegum utanríkisráðherra.
Hitt verkefnið sem upp kom við brottför varnarliðsins
fólst í því að taka við öllum eignum liðsins, reka þær áfram
og halda þeim við, þar til þeim yrði komið í verð, og sjá jafn-
framt til þess að flugvallarstarfsemin í Keflavík, sem mjög
hafði reitt sig á atbeina varnarliðsins, gæti gengið snurðu-
laust fyrir sig. Gekk sá þáttur vel á grundvelli samnings við
Bandaríkjamenn um leigu á búnaði og fleira.
Fyrri ríkisstjórn ákvað haustið 2006 að stofnað skyldi sér-
stakt þróunarfélag til að annast það vandasama verkefni að
koma mannvirkjum á Keflavíkurflugvelli í arðbær borg-
araleg not. Var í því efni stuðst við reynslu frá öðrum löndum
þar sem herstöðvar hafa verið lagðar niður en margs kyns
atvinnustarfsemi þróuð í staðinn. Að sjálfsögðu var allra
nauðsynlegra lagaheimilda aflað til þess að félagið gæti sinnt
sínu hlutverki. Brýnt er að hafa í huga að fyrirtæki þessu var
ekki fyrst og fremst ætlað að vera fasteignasala heldur und-
irbúa þróun svæðisins til framtíðar og koma eignum í verð í
samhengi við hugmyndir félagsins um slíka þróun.
Fyrrverandi stjórnarflokkar tilnefndu hvor sinn stjórn-
armanninn í félagið og síðan var leitað til sveitarfélaga á Suð-
urnesjum um að tilnefna þriðja manninn. Leyfi ég mér að
fullyrða að sérstaklega vel hafi tekist til um val stjórn-
armanna í þessu félagi, sem hefur síðan unnið af verkefnum
sínum af miklum krafti.
Nú, rúmu ári síðar, er svo komið að félagið hefur lokið við
stóran hluta þeirra verkefna sem því voru falin, þó svo að í
upphafi hafi verið talið að verkið myndi taka nokkur ár. Er
þegar búið að tryggja sölu stórs hluta þeirra eigna sem ætl-
unin var að selja og hefur verið eðlilega staðið að þeim mál-
um í einu og öllu, eins og ég rakti í skýrslu minni til Alþingis
fyrir nokkru. Eftir er margs kyns hreinsun ásamt ýmsum
öðrum verkefnum. Ríkisendurskoðun taldi eðlilegt að færa
þegar til tekna í ríkissjóði sölutekjur af viðskiptum með
þessar eignir sem og áfallinn kostnað og var það gert í fjár-
aukalögum fyrir 2007 sem og fjárlögum 2008. Þær tölur sýna
svart á hvítu að þrátt fyrir mikinn kostnað er hér um veru-
legan búhnykk að ræða fyrir íslenska ríkið.
 Seint á árinu bárust þau tíðindi að Þróunarstofnun Sam-
einuðu þjóðanna hefði raðað Íslandi í fyrsta sæti meðal þjóða
þegar litið væri til lífskjara á breiðum grundvelli. Í slíkum
samanburði er litið til fjölda mælikvarða, þar sem þjóð-
artekjur á mann eru vissulega mikilvægar, en einnig fjöl-
mörg önnur atriði sem áhrif hafa á daglegt líf landsmanna.
Þessi niðurstaða er vissulega ánægjuleg, þótt ekki sé hægt
að segja að höfuðmáli skipti hvar í röð efstu þjóða Ísland
lendir í mælingu sem þessari. En niðurstaðan sýnir okkur þó
alveg skýrt - hvað svo sem deilum hér innanlands líður - að
við erum í fremstu röð meðal þjóða. Þeim sem hafa tamið sér
að gera lítið úr þeim góða árangri sem náðst hefur á Íslandi
undanfarin ár, hlýtur að hafa brugðið nokkuð við þetta.
Þetta leiðir hugann að efnahagsmálunum í landinu, þar
sem sviptingar hafa verið nokkrar á árinu. Eftir þá miklu
uppsveiflu sem varað hefur nær sleitulaust frá árinu 2003
eru að verða ákveðin tímamót sem munu ekki síður reyna á
hagstjórnina en mikill hagvöxtur og kröftug innlend eft-
irspurn. Nú sér fyrir endann á stóriðjuframkvæmdum um
sinn og því horfur á minni hagvexti á næstu misserum. Jafn-
framt eru nokkrar blikur á lofti í efnahagsmálum á al-
þjóðavettvangi sem hafa þegar haft neikvæð áhrif á þjóð-
arbúskap okkar. Olíuverð hefur hækkað mikið á árinu 2007
og sama gildir um matvæla- og hráefnaverð á heimsmarkaði.
Þá hafa vextir hækkað og aðgangur að ódýru lánsfé minnk-
að. Í kjölfarið hefur verð á hlutabréfum fallið og verðbólga
aukist víða um heim. Við þessar aðstæður er mikilvægt að
sýna fulla gát í öllum efnahagsákvörðunum, hvort sem þær
snúa að opinberum aðilum eða einkaaðilum.
Ég tel reyndar að við Íslendingar séum einstaklega vel
búnir undir að takast á við þær breyttu og að mörgu leyti
erfiðu aðstæður sem nú blasa við. Efnahagsþróun undanfar-
inna ára endurspeglar bæði styrk og sveigjanleika íslenska
hagkerfisins.
Eins og nýsamþykkt fjárlög sýna er staða ríkisfjármála af-
ar traust. Samanlagður afgangur á ríkissjóði frá árinu 2004
til og með 2008 nemur meira en 300 milljörðum króna, hvort
sem reiknað er með óreglulegum liðum eða ekki. Má heita að
vegna þessa séu hreinar skuldir ríkissjóðs nánast horfnar.
Áætlaður afgangur næsta árs er tæpir 40 milljarðar króna
og ársins 2007 um 82 milljarðar. Þessi staða er nær eins-
dæmi í Evrópu. Jafnframt hefur mikill afgangur undanfarin
ár verið nýttur til að bæta eiginfjárstöðu Seðlabankans auk
þess sem inneignir í bankanum skila ríkissjóði miklum vaxta-
tekjum. Þessi stefna hefur aukið aðhald í hagstjórninni og
stutt við peningamálastefnu Seðlabankans. Nýjustu tölur
sýna að ef áhrif hagsveiflunnar eru tekin út úr afkomutölum
ríkissjóðs reynist afgangurinn hafa numið 3-5% af lands-
framleiðslu að jafnaði á árunum 2005-07. Þetta eru gríð-
arlega háar tölur í alþjóðlegum samanburði og bera vott um
mikið aðhald í ríkisfjármálum.
Sterk staða ríkisfjármála hefur líka gefið færi á auknum
framlögum til ýmissa málaflokka svo sem heilbrigðis- og
tryggingamála, menntamála, samgöngubóta o.fl., auk þess
sem skattar hafa verið lækkaðir og bætur hækkaðar.
Ekkert bendir nú til sérstakra efnahagslegra áfalla, en
það er hyggilegt að vera ætíð undir það búin að jákvæð þró-
un geti snúist á verri veg. Vissulega er verðbólguþróunin
óheppileg um þessar mundir og vextir Seðlabankans þar af
leiðandi háir. Hins vegar minnkar viðskiptahallinn nú hratt
og meira jafnvægi er framundan í þeim efnum. Í hinu opna
efnahagskerfi heimsins er þess ekki síður að vænta að svipt-
ingar á mörkuðum eigi sér rætur utanlands en innan og
þurfa lánastofnanir og aðrir aðilar með mikil viðskipti í út-
löndum stöðugt að hafa það í huga.
Framundan eru kjarasamningar á vinnumarkaði og hljóta
allir að vonast eftir skynsamlegri niðurstöðu úr þeim. Rík-
isstjórnin mun leggja sitt af mörkum til þess að svo megi
verða.
 Ég færi landsmönnum öllum bestu óskir um frið og far-
sæld á komandi ári með þökk fyrir samfylgdina á árinu 2007.
MÓT
æðisflokksins