Morgunblaðið - 03.02.2008, Blaðsíða 18

18 SUNNUDAGUR 3. FEBRÚAR 2008 MORGUNBLAÐIÐ
EIGNARHALD Á ORKUAUÐLINDUNUM
G
eir H. Haarde, formaður Sjálfstæðisflokksins,
segir flokkinn telja að skynsamleg og hagkvæm
nýting náttúruauðlinda Íslands verði best
tryggð með því að nýtingar- og afnotarétturinn
sé í höndum einstaklinga. „Við sjálfstæðismenn
viljum standa vörð um fullveldisrétt þjóðarinnar yfir auð-
lindunum og að fulltrúar þjóðarinnar hafi vald til að setja
skorður við nýtingu og afnotum í því augnamiði að tryggja
að auðlindir Íslands verði til staðar fyrir komandi kyn-
slóðir,“ segir Geir.
Hann segir að hafa verði í huga að nýtingarréttur fall-
vatna og jarðorku sé að langmestu leyti á höndum ríkisins,
annars vegar þau réttindi sem tilheyra Landsvirkjun og
hins vegar þau réttindi sem tilheyra þjóðlendum.
„Frumvarp iðnaðarráðherra sem nú er til umfjöllunar í
þingflokkum gengur öðrum þræði út á að þessar eignir rík-
isins verði ekki framseldar einkaaðilum með varanlegum
hætti. Ef um það næðist pólitísk samstaða á Alþingi síðar að
selja einkaaðilum land til nýtingar á orkuauðlindum, t.a.m. í
afmörkuðum tilvikum, þá væri það að sjálfsögðu heimilt
þrátt fyrir ákvæði frumvarpsins. Það er hins vegar hvorki
stefna Sjálfstæðisflokksins né ríkisstjórnarinnar að hrófla
við núverandi eignarhaldi einkaaðila á orkuauðlindunum.“
Geir segir mikilvægt að átta sig á því að frumvarp iðn-
aðarráðherra gangi ekki út á að ríkið taki til sín eignarrétt-
indi sem það hefur ekki nú þegar. Til lengri tíma litið sé
það þess vegna stefna Sjálfstæðisflokksins að nýtingar- og
afnotaréttur að auðlindunum verði hjá einkaaðilum, að svo
miklu leyti sem það samræmist almannahagsmunum.
Tilfærsla eignarhalds skoðuð
Öll stærri orkufyrirtæki á Íslandi eru í opinberri eigu. Á
síðustu landsfundum Sjálfstæðisflokksins hafa, að sögn
Geirs, farið fram miklar og hreinskiptnar umræður um
hvort breyta eigi þessu fyrirkomulagi og þá hve langt eigi
að ganga. „Á síðasta landsfundi náðist samstaða um tillögu
þess efnis að skoðaðir verði kostir þess að færa eignarhald
ríkisins á orkufyrirtækjum yfir til einkaaðila, sérstaklega
með tilliti til samkeppnis- og jafnræðissjónarmiða. Tillögur
sem gengu lengra í þá átt að losa um eignarhald ríkisins
hafa ekki náð fram að ganga. Þessi umræða er auðvitað
mjög lifandi innan Sjálfstæðisflokksins og ég reikna fastlega
með því að tekist verði á um þetta álitaefni á næsta lands-
fundi með málefnalegum hætti eins og hingað til,“ segir
Geir.
Hans skoðun er sú að þegar aðskilnaður samkeppnis- og
sérleyfisstarfsemi orkufyrirtækjanna hefur verið tryggður
fari best á því að samkeppnisstarfsemi þeirra fari frá ríkinu.
„Það er samstaða um það milli stjórnarflokkanna að al-
mannaveiturnar verði áfram í eigu hins opinbera. Varðandi
aðra þætti í starfsemi þeirra, t.a.m. svokallaða útrás orku-
fyrirtækjanna, þá erum við að ganga í gegnum umbreyting-
arskeið í þeim efnum. Það er ágætt að hafa í huga í því efni
að Landssíminn var lengi vel í meirihlutaeigu ríkisins á
sama tíma og hann var í samkeppni við aðra aðila á fjar-
skiptamarkaði. Slíkt getur ekki gengið til lengri tíma en þó
verður að gæta þess að orkufyrirtækin, líkt og Landssíminn
á sínum tíma, fái svigrúm til að þróa þekkingu sína á meðan
á þessu umbreytingartímabili stendur. Þannig er það bæði í
samræmi við stefnu Sjálfstæðisflokksins og stefnuyfirlýs-
ingu ríkisstjórnarinnar að félög í eigu ríkisins hafi samstarf
við einkaaðila um útrás íslenskrar sérþekkingar og hugvits
á sviði orkumála,“ segir Geir.
Skortur á leikreglum skaðlegur
„Við í Samfylkingunni teljum löngu tímabært að skýrt sé
kveðið á um eignarhald á orkuauðlindum til að verja al-
mannahagsmuni en viljum um leið greiða fyrir samkeppni
og útrás á orkusviðinu. Við teljum að skortur á leikreglum á
þessum markaði hafi verið skaðlegur,“ segir Ingibjörg Sól-
rún Gísladóttir, formaður Samfylkingarinnar.
Það er meginafstaða flokksins að orkuauðlindirnar eigi að
lúta eignarhaldi opinberra aðila, þ.e. ríkis og sveitarfélaga,
eins og þær gera að langmestu leyti í dag.
„Þá er það skoðun okkar að best fari á því að orkufyr-
irtæki sem eru fyrst og fremst að framleiða fyrir hinn al-
menna markað séu í opinberri eigu,“ segir Ingibjörg Sólrún
en bætir við að tímabært sé að einstakar virkjanir sem
tengjast stóriðju séu byggðar og reknar á markaðslegum
forsendum og lúti þannig eðlilegum arðsemiskröfum. „Við
þær aðstæður kæmi til auðlindagjald, þ.e. greiðsla fyrir nýt-
ingu á auðlindinni sem rynni til almennings. Þetta fyr-
irkomulag yrði að vera til langs tíma, einhverra áratuga,
enda um mikla fjárfestingu að ræða.“
Ingibjörg Sólrún segir það vissulega gera lagasetningu á
orkusviðinu flóknari að hluti Hitaveitu Suðurnesja sé kom-
inn í einkaeigu en útilokar samt ekki að hægt verði að finna
lausn á því máli sem fæli í sér að auðlindin yrði eign sveit-
arfélaganna en á móti fengju einkaaðilar aukinn hlut í virkj-
unum og öðrum mannvirkjum.
Ingibjörg Sólrún telur að salan á hlut ríkisins í HS hafi
ekki verið nægilega vel undirbúin. „Lagaramminn í kringum
orkumarkaðinn almennt þarf að vera skýrari. Það hefur
ekki verið unnið nægilega vel að þeim málum á und-
anförnum árum en stundum er það svo að eitthvað þarf að
gerast til að menn taki við sér. Þess vegna tel ég æskilegt
að orkumálafrumvarp iðnaðarráðherra, sem nú er hjá þing
flokkunum, verði að lögum fyrr en síðar. Helst nú á vor-
þinginu.“
Ingibjörg Sólrún segir Samfylkingunni þykja eðlilegt að
sama gildi um orkuauðlindirnar og fiskveiðiauðlindirnar og
fyrir vikið sé full ástæða til að skoða hvort ekki eigi að
binda eignarrétt þjóðarinnar með ákvæði í stjórnarskrá.
„Það er að okkar mati eðlilegt að þessar meginauðlindir
okkar séu meðhöndlaðar með sambærilegum hætti.“
Ein af undirstöðum okkar velferðarsamfélags
„Við teljum að orkuauðlindirnar og nýting þeirra í þágu
almannahagsmuna sé ein af undirstöðum okkar velferð-
arsamfélags,“ segir Steingrímur J. Sigfússon, formaður
Vinstrihreyfingarinnar – græns framboðs, og bætir við að
eðli þessarar starfsemi sé með þeim hætti að allt mæli með
því að eignarhald og forræði sé opinbert. „Því er þá best
fyrir komið þannig að ríki og/eða sveitarfélög fari með þessi
mál fyrir hönd þjóðarinnar og alveg sérstaklega sé tryggt
að orkuauðlindirnar sjálfar séu á forræði almennings og öll
starfsemi á þessu sviði sem lýtur náttúrulegum fákeppnis-
eða einokunaraðstæðum sé líka á hendi hins opinbera til að
menn verði ekki einkavæddri einokun eða fákeppni að
bráð.“
Steingrímur segir það þó vitaskuld ekki útiloka að einka-
aðilar reisi virkjanir á sínu landi og selji inn á orkukerfið.
„Við komum að eignarhaldi á landi eins og það er og því
verður ekki breytt í einni svipan.“ Hann segir vinstri-græn
andvíg allri sölu á landi í opinberri eigu, jörðum hvað þá
þjóðlendum og virkjunarréttindum. Flokkurinn er líka and-
vígur því að breyta eignarhaldinu á stóru orkufyrir-
tækjunum sem eru í eigu ríkisins, þ.e. Landsvirkjun, RA-
RIK og Orkubúi Vestfjarða. Sama gildir um afstöðu hans til
orkufyrirtækja sveitarfélaga.
Hættulegt að innleiða gróðahyggju
Helstu rökin fyrir þessari afstöðu eru, að sögn Stein-
gríms, almannaþjónusta, sjálfbær þróun og umhverfis- og
öryggissjónarmið. „Það er líka hættulegt að innleiða gróða-
hyggjuna og grímulausar arðsemiskröfur inn í þetta um-
hverfi. Arðinum er best skilað gegnum það að næg umhverf-
isvæn orka sé til staðar í þágu almennings og atvinnulífs.
Það er skynsamlegri hugsun en að sjúga arðinn út úr
rekstrinum til einhverra eigenda.“
Steingrímur telur mikilvægt að hið opinbera noti í gegn-
um eignarhald sitt og stöðu tækifærið og nái fram mark-
miðum sem erfitt yrði að ná fram yrðu auðlindirnar og
orkufyrirtækin einkavædd að hluta til eða öllu leyti. „Menn
hafa víða brennt sig á markaðsvæðingu orkukerfa og af því
þurfum við að læra. Ríkið gæti t.d. beitt eignarhaldi sínu á
Landsvirkjun, RARIK og Orkubúi Vestfjarða til að end-
urskipuleggja orkubúskap þjóðarinnar og gera hann skil-
virkari. Er ríkið til dæmis tilbúið að leysa til sín Landsnet
og gera það að sjálfstæðu óháðu ríkisfyrirtæki sem ekki er
á neinn hátt í stjórnunar- eða eignalegum tengslum við
orkufyrirtækin? Það væri að mínu viti mikið framfaraskref.
Í öðru lagi velti ég því fyrir mér hvort ríkið sé tilbúið að
nota núverandi eign sína, þ.e. fyrrnefnd fyrirtæki, til að búa
til landshlutaorkufélög? Það fyrirkomulag gæti að mínu
mati orðið mjög skilvirkt.“
Steingrímur segir VG fylgjandi því að tryggja eignarhald
þjóðarinnar á orkuauðlindunum með ákvæði í stjórnarskrá
eftir því sem því verður við komið. „Illu heilli voru menn
samt ekki jafnframsýnir þegar þeir settu lögin um orkuauð-
lindirnar og þegar þeir settu lögin um fiskimiðin. Þetta er
því ekki vandkvæðalaust en ber eigi að síður að gera eftir
því sem framast er unnt.“
Nýttar af varúð og virðingu
Guðni Ágústsson, formaður Framsóknarflokksins, segir
það stefnu flokksins að náttúruauðlindir í eigu þjóðarinnar
séu virkjaðar og nýttar af varúð og virðingu og að tryggja
beri öllum landsmönnum arð af þessum auðlindum.
„Við viljum að kveðið sé úr um sameign íslensku þjóð-
arinnar á náttúruauðlindum í stjórnarskrá og tryggja þann-
ig stöðu auðlinda í þjóðareigu. Við viljum líka stofna auð-
lindasjóð og til hans renni þær greiðslur sem greiddar eru
fyrir afnot af þeim náttúruauðlindum sem eru í sameign
þjóðarinnar. Meginverkefni þess sjóðs yrði uppbygging, ný-
sköpun og framfarir í landinu öllu,“ segir Guðni og bætir við
að hér sé um að ræða auðlindir sem ekki eru í einkaeigu nú
þegar. „Heldur er átt við nytjastofna á Íslandsmiðum, auð-
lindir á og í eða undir hafsbotninum, utan netalaga og nátt-
úruauðlindir í þjóðlendum.“
Guðni segir það líka vilja Framsóknarflokksins að ríki og
sveitarfélög eigi stóru orkufyrirtækin í landinu og beri
ábyrgð á þeim. Nefnir hann eitt fyrirtæki sérstaklega í því
sambandi. „Við viljum ekki selja Landsvirkjun.“
Í ljósi þessara orða vekur athygli að ríkið skyldi selja
eignarhlut sinn í Hitaveitu Suðurnesja til einkaaðila, Geysir
Green Energy, í tíð Framsóknarflokksins í iðnaðarráðuneyt-
inu. „Ég tel að þar hafi gerst hlutir sem menn ætluðu að
færu ekki þannig,“ segir Guðni. „Menn bjuggust við því að
Reykjanesbær eða sveitarfélögin á Suðurnesjum myndu
kaupa hlutinn en þegar upp var staðið hafði Geysir Green
Energy boðið gríðarlega hátt verð. Ég lít þannig á að þarna
hafi ríkisvaldið ekki gáð að sér þegar Alþingi samþykkti
þessa tillögu fjármálaráðherra. Í mínum huga er þetta
vandamál eins og það stendur.“
Sem mest í almannaeigu
Guðjón Arnar Kristjánsson, formaður Frjálslynda flokks-
ins, segir flokkinn hafa tekið þá afstöðu að eðlilegt sé að
halda orkuauðlindunum sem mest í almannaeigu. „Við höfn-
um því til dæmis alfarið af öryggisástæðum að einkaaðilum
verði falið að dreifa heitu eða fersku vatni til neytenda.“
Hann kallar jafnframt eftir meiri umræðu um málið í
samfélaginu enda séu hér miklir hagsmunir í húfi. „Það þarf
að skilgreina þörfina og hversu langt menn eru tilbúnir að
ganga. REI-málið var til þess fallið að skerpa á áherslum
manna í þessum efnum og við í Frjálslynda flokknum höfum
bent á að sala Orkuveitu Reykjavíkur til REI hafi verið
skref sem óvarlegt var að stíga.“ Guðjón kveðst alls ekki
mótfallinn útrás fyrirtækja en það megi ekki vera á grund-
velli eignarhalds á auðlindum þjóðarinnar. „Þetta tvennt er
mikilvægt að aðskilja. Hitinn í iðrum jarðar eða fallvötnin
eiga ekki að vera forsenda sóknar fyrirtækja á erlendum
vettvangi.“
Guðjón bendir á, að allir helstu framleiðendur og dreif-
endur orku séu í opinberri eigu hér á landi enda þótt eign-
arhald á Hitaveitu Suðurnesja sé orðið blandað. „Raf-
orkulögin útiloka ekki að einkaaðilar virki en þeir verða þá
að selja inn á þjónustunetið. Það er lykilatriði. Svo lengi
sem þeir gera það leggjumst við ekki gegn því fyr-
irkomulagi.“ Frjálslyndi flokkurinn hefur líka tekið þá af-
stöðu að eðlilegt sé að heimamenn hafi forgang að orku-
notkun í héraði. „Með þeim rökum höfum við til dæmis stutt
byggingu álvers við Húsavík.“
Einkaaðilar gætu tekið
að sér framkvæmdir
Guðjóni þykir samt ekki útilokað að eigendur auðlindanna
fái einkaaðila til að vinna ákveðin verk. „Það má alveg
hugsa sér að fela einkafyrirtæki að reisa stíflu og virkjun og
sjá um viðhald hennar og rekstur, þótt það eigi ekki orkuna
sem þaðan kemur út. Slíkir samningar yrðu samt að vera til
langs tíma, t.d. fimmtíu ára. Eftir það myndi ríkið eignast
framkvæmdina.“
Guðjón segir Frjálslynda flokkinn ekki hafa tekið afstöðu
til þess hvort binda eigi eignarhald þjóðarinnar á orkuauð-
lindunum í stjórnarskrá enda sé það snúið mál. „Lítið brot
orkuauðlinda er nú þegar í einkaeigu, þannig að þá kemur
til kasta eignarréttarákvæðis stjórnarskrárinnar. Þá þyrfti
að rökstyðja hvers vegna nauðsynlegt er að gera eignarnám
á lítilli virkjun í almannaþágu. Fyrir því eru ef til vill ekki
rök.“
Geir H.
Haarde
Steingrímur J.
Sigfússon
Guðjón Arnar
Kristjánsson
Guðni
Ágústsson
Afstaða formanna
stjórnmálaflokkanna
Vilja standa vörð um fullveldisrétt
þjóðarinnar yfir auðlindunum
Ingibjörg Sólrún
Gísladóttir