Morgunblaðið - 09.03.2008, Síða 28

trúmál
28 SUNNUDAGUR 9. MARS 2008 MORGUNBLAÐIÐ
U
ndanfarnar vikur og
mánuði hefur nýja
Biblían verið aðgengi-
leg öllum lands-
mönnum. Langflestir
hafa tekið henni afar vel en fáeinir
hafa gagnrýnt í fjölmiðlum, oft með
stóryrðum sem ekki hæfa vandaðri
umfjöllun. Sumt snýr að guð-
fræðilegri túlkun, sumt stafar af því
að textanum var breytt vegna betri
skilnings á hebreska og gríska text-
anum, annað snýr einfaldlega að
smekk og um hann má deila enda-
laust.
Erindisbréf
þýðingarnefndanna
Þýðingarnefnd Gamla testament-
isins fékk í upphafi starfs síns í hend-
ur erindisbréf til þess að vinna eftir
og varð það rauði þráðurinn í allri
vinnu nefndarinnar. Lögð var
áhersla á að vandað væri til íslensks
búnings Biblíunnar ekki síður en að
nákvæmlega væri þýtt úr frummál-
unum. Jafnframt skyldi tekið tillit til
stíls frumtexta og haft í huga að sú
biblíuþýðing sem unnið væri að yrði
kirkjubiblía og því bæri einnig um
stíl að taka tillit til breiðs lesenda-
hóps, notkunar í helgihaldi og ís-
lenskrar biblíuhefðar. Sama erindis-
bréf fékk einnig þýðingarnefnd Nýja
testamentisins og það varð báðum
nefndunum leiðarljós á oft vandröt-
uðum vegi um erfiða og viðkvæma
texta, í samskiptum þeirra við þýð-
endur og í svörum við athugasemd-
um lesenda.
Kynningarhefti
Strax í upphafi var ákveðið að gefa
öllum áhugamönnum um þýðinguna
og reyndar landsmönnum öllum kost
á að fylgjast náið með störfum þýð-
ingarnefndanna. Í því skyni voru
gefin út tíu kynningarhefti á árunum
1993-2005, níu með textum Gamla
testamentisins og eitt með öllu Nýja
testamentinu. Það verður að segjast
eins og er að viðbrögð við Gamla
testamentisheftunum urðu minni en
vænst hafði verið. Talsvert fleiri
gerðu athugasemdir við breytingar á
Nýja testamentinu. Rétt er að leggja
áherslu á að samkvæmt ákvörðun
Hins íslenska biblíufélags átti aðeins
að endurskoða guðspjöllin og
Postulasöguna, sem höfðu komið út í
nýrri þýðingu 1981 (sbr. bakhlið tit-
ilblaðs) en endurþýða bréfin og Op-
inberunarbókina. Miklar breytingar
urðu á öllum heftunum frá því að
fyrst var farið að vinna með þau og
þar til textinn birtist í nýju Biblíunni.
Vér eða við, þér eða þið
Tvær breytingar vörðuðu alla
Biblíuna, annars vegar meðferð tví-
tölu og fleirtölu og hins vegar svo-
kallað málfar beggja kynja. Í Biblí-
unni hafði frá elstu þýðingu og fram
til þýðingarinnar 1981 verið greint á
milli tvítölu, þegar vísað var til
tveggja, og fleirtölu ef fleiri áttu í
hlut. Stjórn Hins íslenska biblíu-
félags lagði til eftirfarandi breytingu
á Gamla testamentinu.
1. Að jafnaði sé notuð fleirtölu-
myndin við/okkur í sögutextum,
beinni frásögn, lagatextum og prósa.
2. Í litúrgískum textum, sálmum,
bænum og ljóðum verði notuð fleir-
tölumyndin vér/oss.
3. Þar sem vafi leikur á skal hin
forna fleirtölumynd notuð.
Í meginatriðum var farið eftir
þessari tillögu en með nokkrum frá-
vikum þó þar sem þýðingarnefndinni
þótti annað fara betur. Hvað Nýja
testamentið varðaði tók Hið íslenska
biblíufélag þar einnig afstöðu til tví-
tölu og fleirtölu. Það lagði til að text-
inn yrði almennt í tvítölu nema ræð-
ur Jesú, orð engla og bænir og að í
bréfunum yrðu lofsöngvar í fleirtölu
en textinn að öðru leyti í tvítölu.
Þessi breyting var ekki auðveld við-
ureignar en nefndin gerði sitt besta
til að fara að óskum biblíufélagsins.
„Málfar beggja kynja“
Umræðan um „málfar beggja
kynja“ í Biblíunni kom ekki upp á yf-
irborðið fyrr en nokkrum árum eftir
að þýðingarstarfið hófst. Hún snýst
um það að mörgum finnst, bæði körl-
um og konum, að málfar kirkjunnar
sé karllægt og nái ekki til kvenna.
Um þetta eru þó alls ekki allir sam-
mála. Þýðingarnefnd Gamla testa-
mentisins barst í maí árið 2000 bréf
frá jafnréttisnefnd kirkjunnar þar
sem minnt var á jafnréttisáætlunina
og endurskoðun málfars út frá jafn-
réttissjónarmiðum. Í bréfi nefnd-
arinnar voru tvö atriði óskum hennar
til skýringar. Hið fyrra var um notk-
un orðsins maður en hitt um að karl-
kynsorðum verði stundum breytt í
hvorugkyns orð, orðinu sonur verði
stundum breytt í barn og bróðir í
bróðir og systir eða systkin. Kvenna-
kirkjan hefði kosið að gengið hefði
verið mun lengra en þýðingar-
nefndirnar gerðu. Líti menn opnum
augum á nýju þýðinguna sjá þeir að
eins stutt var gengið og unnt var í þá
átt að breyta málfari þannig að það
næði til beggja kynja í þeirri merk-
ingu sem nú er lögð í orða-
sambandið.
Í formála að tíunda kynningar-
heftinu voru lesendur beðnir um að
taka afstöðu til nokkurra atriða og
þeirra á meðal „máls beggja kynja“.
Farið var sérstaklega yfir þetta at-
riði þegar kynningarheftið var lesið
yfir aftur og niðurstaðan varð sú að
sambandið góðir bræður var umorð-
að í góð systkin, góð trúsystkin eða
bræður og systur ef ljóst þótti að
verið væri að ávarpa hóp þar sem
bæði kynin væru viðstödd. Neðan-
máls er tekið fram að í frumtext-
anum standi bræður.
Meðal þess sem beðið var um at-
hugasemdir við var þegar karlkyni
fleirtölu var breytt í hvorugkyn
fleirtölu ef talið var líklegt að átt
væri við bæði kynin. Guðrún Þór-
hallsdóttir dósent hefur helst tjáð
sig um þessa breytingu í fyrir-
lestrum og í fjölmiðlum og mælt
gegn henni og Jón Axel Harðarson
prófessor ritaði grein í Lesbók
Morgunblaðsins skömmu eftir að
kynningarheftið birtist og ásakaði
þýðingarnefndina fyrir „málfar
beggja kynja“ í nýju Biblíunni.
Hvorugt hafði sent athugasemdir
við texta kynningarheftanna til
nefndarinnar eins og óskað var eftir.
Grein Jóns Axels svaraði þýðandi
Nýja testamentisins, prófessor Jón
Sveinbjörnsson, í Lesbókinni og
reyndar fleiri atriðum sem unnt er
að nálgast í gagnasafni Morgun-
blaðsins.
Séra Geir Waage birti grein í
Morgunblaðinu og sagðist hafa
Morgunblaðið/Árni Sæberg
Leiðarljós Þýðingarnefnd Gamla testamentisins fékk í upphafi starfs síns í hendur erindisbréf til þess að vinna eftir og varð það rauði þráðurinn í allri
vinnu nefndarinnar. Sama erindisbréf fékk einnig þýðingarnefnd Nýja testamentisins og það varð báðum nefndunum leiðarljós.
Biblía 21. aldar –
gagnrýni svarað
Ný þýðing á biblíunni
hefur vakið miklar um-
ræður í þjóðfélaginu.
Þýðingarnefnd Gamla-
og Nýja testamentisins
bregst hér við athuga-
semdum og gagnrýni.
Dr. Gunnlaugur A. Jónsson
prófessor.
Dr. Einar Sigurbjörnsson
prófessor.
Dr. Gunnar Kristjánsson
prófastur.
Dr. Guðrún Kvaran
prófessor.
Séra Sigurður Pálsson, fyrrverandi
sóknarprestur.
» Löng hefð er fyrir
því í íslensku máli
að ávarpa bæði kynin í
kirkjulegu máli með
góð systkin.
» Sá sem ötulasturhefur verið að
gagnrýna nýja bibl-
íuþýðingu og kasta
rýrð á starf þýðing-
arnefndanna er Jón G.
Friðjónsson prófessor.
Hann las fjögur af
fimm fyrstu heftunum
sem út komu á árunum
1993-1997 og gerði
ýmsar athugasemdir.