Morgunblaðið - 17.04.2008, Blaðsíða 27

MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 17. APRÍL 2008 27
þeirra sýni að ábyrgðin er ekki að
öllu leyti hjá forstöðumönnum
stofnana. Þá hvetur hún til þess að
ákvæði um ábyrgð ráðuneyta á
fjárreiðum ríkisstofnana verði gerð
afdráttarlausari í gildandi lögum
og reglum,“ segir í skýrslunni.
Ríkisendurskoðun nefnir einnig
þrettán aðrar stofnanir sem allar
fóru meira en 4% fram úr fjárheim-
ildum sínum árið 2007. Þetta eru
Raunvísindastofnun Háskólans,
Rannsóknamiðstöð Íslands, Fjöl-
brautaskóli Vesturlands, Fjöl-
brautaskóli Norðurlands vestra,
Fjölbrautaskólinn í Garðabæ,
Framhaldsskólinn á Laugum, Fjöl-
brautaskóli Snæfellinga, Landhelg-
isgæsla Íslands, Heilsugæslan á
höfuðborgarsvæðinu, Heilsugæslan
Ólafsfirði, Heilbrigðisstofnunin
Hólmavík, Heilbrigðisstofnun
Þingeyinga og Náttúrufræðistofn-
un Íslands.
Framúrkeyrslan þessara stofn-
ana nam samtals 847 milljónum
króna í árslok 2007. Þó fengu níu
þeirra samtals 557 milljónir í við-
bótarfjárveitingar í fjáraukalögum
2007, þar af fékk Landhelgisgæsla
Íslands 418 milljónir. Engu að síð-
ur var hallinn á Landhelgisgæsl-
unni 136 milljónir í fyrra. Mestur
var hann þó af Heilsugæslu höf-
uðborgarsvæðisins eða 373 millj-
ónir, en hann nam 303 milljónum
árið 2006. „Framúrkeyrsla þeirra
er algjörlega ólíðandi og ljóst að
grípa verður tafarlaust til viðeig-
andi ráðstafana,“ segir í skýrslu
Ríkisendurskoðunar.
Afgangur umfram 4% verði
felldur út úr fjárlögum
Það er ekki eingöngu fram-
úrkeyrsla stofnana sem Ríkisend-
urskoðun gagnrýnir. Hún bendir
einnig á að stöðugt færist í vöxt að
stofnanir skili afgangi sem færist á
milli fjárlagaára. Um 70% fjár-
lagaliða áttu ónýttar heimildir í árs-
lok 2007 sem fluttar voru til næsta
árs. Árið 2006 var þetta hlutfall
64%. Upphæðirnar sem fluttar eru
milli fjárlagaára eru líka stöðugt að
hækka.
„Hinn mikli tilflutningur fjár-
heimilda milli fjárlagaára [er] ekki
bara til þess fallinn að veikja fjár-
lög sem stjórntæki heldur gefur
einnig ranga mynd af raunveruleg-
um rekstri ríkissjóðs,“ segir Rík-
isendurskoðun í skýrslunni og vek-
ur jafnframt athygli á að OECD
hafi tekið undir þetta sjónarmið í
nýrri skýrslu um íslensk efnahags-
mál.
Ríkisendurskoðun bendir á að í
reglugerð frá árinu 2004 um fram-
kvæmd fjárlaga og ábyrgð á fjár-
reiðum ríkisstofnana sé sett sú við-
miðun að frávik frá fjárlögum eigi
ekki að vera meiri en 4%. Stofnunin
hvetur til þess að ónýttar fjárheim-
ildir annarra fjárlagaliða umfram
4% viðmiðið, sem ekki stendur til
að nýta að fullu á árinu 2008, verði
felldar niður í lokafjárlögum 2007.
Tekið á málum hjá HR
Háskólinn á Akureyri sendi frá sér
tilkynningu í gær vegna umfjöll-
unar um rekstur skólans. Þar segir
að skólinn hafi verið rekinn með
umtalsverðum halla á árunum 2002-
2005, en umskipti hafi orðið á árinu
2006. „Það ár var rekstur háskólans
nær hallalaus og á árinu 2007 var
rekstur skólans í jafnvægi.“
sins 2007 sýnir að margt er að í rekstri ríkissjóðs
í að ráðuneytin
m á fjárreiðulögum
Morgunblaðið/ÞÖK
hafa fram úr fjárheimildum fjárlaga ár eftir
samt 136 milljóna króna rekstrarhalla.
   
 &++,&++-


 



























,--. ,--/ ,--0
./&%
.01
.0/
./&
.2
.-/
.-
.2%
.23
.%-
/
.12
.13%
.//-
.--
.00
.3+
.&-
.-%
.%&
.3-
.%%
.01
.,
.%31
.112
.//,
.1/
.&1
.&%
.%1
./,
.2
.13
.33
.%&3
./%
.0/
.1,-
Í HNOTSKURN
»Lög um fjárreiður ríkisinseru tíu ára um þessar mund-
ir en ríkisendurskoðanda finnst
mikið vanta upp á að farið sé
eftir þeim.
»Fjárlög ársins 2007 námutæplega 91% af heildarfjár-
heimildum þess en tæplega 10%
skýrast af fluttum fjárheim-
ildum frá fyrra ári og viðbót í
fjáraukalögum.
Einu sinni stóð til að byggjamyndarlega upp í mið-borginni. Upp úr síðustualdamótum var mikið
rætt um hnignun miðborgar og þá
stóð mikil krafa á borgaryfirvöldum
að liðka fyrir uppbyggingu. Áhyggj-
urnar snerust um að miðborgin hefði
farið halloka sem verslunarsvæði
gagnvart stórum verslunarmið-
stöðvum. Þá settu borg-
aryfirvöld upp einföld
markmið; að auka
verslun í miðborginni
með uppbyggingu hent-
ugs verslunarhúsnæðis,
að fjölga íbúum sem
aftur myndi auka veltu
blómstrandi verslunar,
sem aftur myndi geta
bætt og aukið þjón-
ustuna. Það þurfti að
koma af stað ferli sem
yrði fljótt sjálfbært.
Einhvern veginn finnst
mér núna að þessi
markmið hafi týnst.
Stefnan er til í
Þróunaráætlun
miðborgarinnar
Áherslur borgaryf-
irvalda voru markvissar
á þessum tíma og unnið
eftir ítarlegri Þróun-
aráætlun miðborgar
sem var afurð víðtæks
samráðs og hluti af Að-
alskipulagi Reykjavík-
ur. Þremur stofnunum
á vegum borgarinnar
var falið að vinna að
framgangi málsins; Afl-
vaka hf., Miðborg-
arstjórn og Skipulags-
sjóði. Aflvaka var ætlað
að vekja áhuga og
tryggja samstarf við at-
vinnulífið í borginni,
Miðborgarstjórn og þó einkum
framkvæmdastjóra miðborgar var
falið að tryggja góð tengsl við bæði
íbúa og kaupmenn í miðborginni og
Skipulagssjóði var ætlað að vinna að
uppkaupum eigna í samstarfi við
fyrirtæki sem hefðu áhuga á upp-
byggingu á ákveðnum reitum. Þá
var einnig um að ræða samstarf við
Bílastæðasjóð þar sem það átti við.
Almennur áhugi á endurreisn var
ríkjandi
Á þessum tíma ríkti mikið jákvæði
gagnvart þessu verkefni og flestir
komu að því með bros á vör. Í sept-
ember 2003 hélt Aflvaki t.d. sýningu
í Bankastræti 5 um uppbygging-
armöguleika og ýmsar hugmyndir
sem höfðu komið fram í því sam-
bandi. Viðtökur voru framúrskar-
andi og má nefna að jákvæð fjöl-
miðlaumfjöllun var um sýninguna
alla dagana sem hún stóð yfir.
Á þessum tíma var stefnt mark-
visst að uppbyggingu á heilum reit-
um og voru nokkrir reitir valdir sér-
staklega í því sambandi. Stefnt var
að uppkaupum lóða og húsa, sumt til
niðurrifs og endurbyggingar en allt-
af lá þó fyrir að hluti húsa á viðkom-
andi reitum myndi standa áfram í
svipaðri notkun og verið hafði. Enda
deiliskipulag grundvallað á því að ná
sátt milli verndunar húsa og götu-
myndar og brýnni þörf fyrir upp-
byggingu vandaðs húsnæðis fyrir
verslun, þjónustu og íbúa.
Uppbyggingartíminn fór
framhjá miðborginni
Af einhverjum ástæðum fataðist
borgaryfirvöldum flugið. Ákveðið
var að leggja Aflvaka og Miðborg-
arstjórn niður og Skipulagssjóður
hefur ekki farið varhluta af sífelldri
skipulagsbreytingaþörf ráðamanna
borgarinnar. Þarna voru tvær stofn-
anir lagðar niður án þess að verk-
efnum þeirra hefði verið komið
tryggilega fyrir annars staðar. Ég
veit ekki til þess að hafa nokkurn
tíma heyrt að fallið hafi verið frá
markmiðum um myndarlega upp-
byggingu í miðborginni, en það ætti
að vera öllum ljóst að hvað uppbygg-
ingu varðar hefur nær ekkert gerst í
mörg ár. Frá aldamótum hefur
Stjörnubíósreiturinn verið byggður,
hús var byggt á Laugavegi 24 og
byggt var upp í brunagat á Lauga-
vegi 40. Öll önnur verkefni sem unn-
ið hefur verið að í kringum Lauga-
veg eru meira og minna frosin.
Einhver mesti uppbyggingartími
sem um getur í Ís-
landssögunni fór því
rækilega framhjá
Laugaveginum, versl-
unarrými hefur lítið
sem ekkert aukist og
umhverfið hefur frek-
ar drabbast niður
heldur en hitt. Á
sama tíma hefur verið
byggt mikið af versl-
unarrými annars
staðar á höfuðborg-
arsvæðinu, líka í
Reykjavík, þannig að
hlutur miðborg-
arinnar hefur ekki
batnað mikið. Kald-
hæðnislegast af öllu
er svo þegar sömu að-
ilar og harðast hafa
barist gegn því að
hægt sé að vinna
skipulega eftir fram-
tíðarsýn um eflingu
lifandi miðborgar
mæta til að kvarta
undan hreysavæð-
ingu og skilja ekkert í
flótta verslana og
þjónustu af svæðinu.
Hvernig var hægt að
ganga svona fram
gagnvart hjarta höf-
uðborgarinnar og eft-
irsóttasta íbúðasvæði
landsins?
Vandinn var að ná í
fjárfestana sem nú
eru níddir.
Mér finnst þetta sorglegt dæmi
um hvernig á ekki að standa að hlut-
unum. Fyrir nokkrum árum voru
byggingaverktakar markvisst hvatt-
ir til þess af borgaryfirvöldum að
koma til samstarfs um myndarlega
uppbyggingu. Margir bitu á agnið,
en niðurstaðan er vægast sagt dap-
urleg í ljósi þeirra háleitum mark-
miða sem lagt var af stað með. Lítið
sem ekkert gengur, en þó hefur
verkefninu aldrei verið aflýst form-
lega. Nú er svo komið að fjallað er
um alla þá sem voguðu sér að kaupa
upp eignir í miðborginni, oft í nánu
samstarfi við borgaryfirvöld, með
vægast sagt vafasömum hætti og
þar eru allir settir undir sama hatt.
Ég hef ekki heyrt borgaryfirvöld
gera mikið til þess að koma þessum
aðilum til varnar.
Stefnan er til en
stefnufestan er engin
Án þess að ég ætli mér að kryfja
þetta mál til mergjar held ég að það
sé nokkuð ljóst að ómarkviss og reik-
ul vinnubrögð skipulagsyfirvalda í
Reykjavík eigi mesta sök. Eftir ít-
arlega markmiðssetningu, stefnu-
mótun og deiliskipulagsvinnu sem
skapaði víðtæka sátt milli verndar og
uppbyggingar voru fjölmörg metn-
aðarfull verkefni sett á blað en hafa
aldrei fengið framgang. Mörg þess-
ara verkefna hafa aldrei fengið að sjá
dagsljósið og því ekki fengið mat hins
almenna borgara. Á sýningu Aflvaka
forðum voru sýndar margar hugs-
anlegar lausnir, sumar algerir
draumórar, en þá trúðu menn því líka
að hægt væri að ganga áfram veginn.
Götukortið er til og einnig áhugi ein-
hverra þeirra sem ekki eru enn of
brenndir af hentistefnu og geðþótta.
Vantar kannski bara framsýnina og
kjarkinn?
Uppbygging mið-
borgar – vonbrigði
og glötuð tækifæri
Eftir Ara Skúlason
Ari Skúlason
»Nú er svo
komið að
fjallað er um
alla þá sem vog-
uðu sér að
kaupa upp eign-
ir í miðborginni,
oft í nánu sam-
starfi við borg-
aryfirvöld, með
vægast sagt
vafasömum
hætti og þar eru
allir settir undir
sama hatt.
Höfundur er forstöðumaður á fyrir-
tækjasviði Landsbankans og fyrrver-
andi framkvæmdastjóri Aflvaka hf.
gang að seðlabanka sem gefur út
evrur. Síst af öllu ættu fjármála-
fyrirtæki að standa að svo óá-
byrgri ráðstöfun.
Misskilningur og fordómar í
garð Seðlabankans ríða ekki við
einteyming þessa dagana. Sem ég
er að skrifa þessa grein er haft
eftir stjórnarformanni Straums-
Burðaráss fjárfestingarbanka í
Fréttablaðinu að hann telji „póli-
tískar ástæður fyrir því að Seðla-
bankinn veiti Straumi ekki leyfi
til að skrá hlutafé sitt í evru“.
Seðlabankinn hefur ekki vald til
að veita slíkt leyfi né til að banna
slíkt. Það sem gerðist hins vegar
sl. haust var að bankinn benti á
lagalega og tæknilega annmarka
á því að Verðbréfaskráning Ís-
lands tæki á skrá hjá sér bréf í
evrum. Sérfræðingar í Seðla-
bankanum telja raunar að ábend-
ingarnar hafi afstýrt slysi varð-
andi frágang viðskipta með
verðbréf. Fram er komið frum-
varp sem ætlað er að sníða burt
lagalega annmarkann og skilst
mér að Verðbréfaskráning Ís-
lands vinni að því að laga þá
tæknilegu. Rafræn eignaskráning
verðbréfa og frágangur viðskipta
með þau eru ekki einskorðuð við
Verðbréfaskráningu Íslands þótt
um sé að ræða bréf sem skipt er
með hér á markaði.
1) OECD Economic Surveys. Iceland,
Volume 2008/3, February 2008
2) Staff Report for the 2007 Article IV
Consultation. Skýrsluna má finna hér:
http://www.imf.org/external/country/
ISL/index.htm
Heyrst hafa tillögur um að Seðla-
bankinn lækki vextina þótt verð-
bólga sé mikil og horfur slæmar.
Í því felst beiðni um uppgjöf sem
ekki stendur til að verða við. Eitt
helsta viðfangsefnið núna ætti að
vera að ná niður almennri eft-
irspurn. Óskandi væri að það
gerðist með aukinni sparnaðar-
hneigð landsmanna. Miðað við
reynsluna er það ekki líklegt og
því hlýtur að þurfa strangt að-
hald á öllum sviðum.
Það að nefna evru sem lausn
aðsteðjandi vanda er flótti frá
viðfangsefninu. Auðvitað á að
eiga sér stað yfirveguð umræða
um hugsanlega aðild að Evrópu-
sambandinu og myntbandalaginu.
En það er langtímamál sem fyrst
þarf að útkljá á pólitískum vett-
vangi. Einhliða upptaka evru er
mikið óráð, m.a. vegna þess að
fjármálafyrirtæki hafa ekki að-
Leggja ætti ríkari áherslu á
verðbólguvæntingar. Endur-
skoða ætti það hvernig hús-
næðiskostnaður er tekinn inn
í vísitöluna. Vilji Ísland taka
upp evru ætti það að ganga
inn í ESB og mynt-
bandalagið. Einhliða upptaka
evru er ekki raunhæfur kost-
ur.
Fyrir rúmu hálfu ári birti Al-
þjóðagjaldeyrissjóðurinn einnig
skýrslu um Ísland2) og hvatti
mjög til áframhaldandi aðhalds í
peningamálum líkt og OECD. Því
verður ekki annað sagt en að
bankinn njóti góðs af ábend-
ingum erlendra sérfræðinga.
Það vekur undrun mína varð-
andi umræðuna að undanförnu
hve lítið er fjallað um rót þeirra
vandamála sem við er að glíma
og það hvernig við stuðlum að því
að koma hér á betra jafnvægi.
Ójafnvægið lýsir sér ekki síst í
miklum viðskiptahalla við útlönd
sem skýrist að verulegu leyti af
mikilli neyslu. Við eyðum um efni
fram og byggjum eyðsluna að
hluta til á lánum. Viðskiptahall-
inn og erlendu skuldirnar valda
því m.a. að íslenska krónan varð
skotmark fjárfesta. Háir vextir
og gengi eiga líka sinn þátt. En
vextirnir hefðu ekki þurft að
verða svona háir ef hér hefði ver-
ið meiri ró yfir vötnum og ekki
sú gengdarlausa umframeyðsla
sem einkennt hefur síðustu ár.
u haft öf-
íðar ætti
arfsregl-
vo að
lastefnan
.“
5 taka
ar
man til-
r í pen-
í hnot-
tirfarandi
ega þýtt
stytt):
irt sé
m vaxta-
ð útliloka
m til að
i þróun.
ð ef
lur. Ráð-
a sjálf-
þar eð
xta-
hálfu
pen-
Til að
un langra
ætti rík-
rík-
ki sé
ár. Ekki
ngur að
ði þar eð
eikja
efnu.
n starfs-
r enn-
abankans
»Heyrst hafa tillögur
um að Seðlabank-
inn lækki vextina þótt
verðbólga sé mikil og
horfur slæmar. Í því
felst beiðni um uppgjöf
sem ekki stendur til að
verða við.
Höfundur er seðlabankastjóri.