Sjómannablaðið Víkingur - 01.12.1957, Side 32

armiði sjómannsins skiptast þær
aðeins í tvo hópa: þær, sem
stinga, og þær sem ekki stinga.
Fiskifræðingar verða ekki síð-
ur en sjómenn fyrir barðinu á
marglyttunni, þegar þeir eru að
draga net sín. Þeir kalla brenni-
frumurnar Nematocysts. Undir
smásjánni sést hve frábært
pyndingartæki þær eru, eins og
lesa má í bók A. C. Hardy, The
Open Sea:
„Hugsið ykkur langa, mjóa
gúmmíslöngu lokaða í annan
endann líkt og þumall á hanzka,
en í hinum endanum opin inn í
stóra blöðru. Slangan er örlítið
víðari í opna endann, og við op-
ið eru nokkrar hárbeittar, blað-
laga þynnur. Hugsið ykkur svo,
að slangan og blaðran séu full
af vökva og því næst, að henni
sé snúið við og hún sé ranghverf
inni í blöðrunni og hringuð upp,
og þá hafið þið dágóða hugmynd
um, hvernig þetta pyndingartæki
er, þegar það er reiðubúið til að
vinna verk sitt.
Þegar eitthvað snertir örsmá
veiðihár kringum opið, vex þrýst-
ingurinn í blöðrunni snögglega,
ekki vegna vöðvasamdráttar í
veggjum blöðrunnar, heldur
vegna þess, að vökvinn í henni
vex. Ef blásið er af miklu afli
inn í belg á gúmmíhanzka, sem
þumlungnum hefur verið ,snúið
við í, flettast þumlarnir út. Hið
sama gerist í brenniblöðrunni.
Slangan í henni flettist út hvað
lítið sem komið er við veiðihár-
in. Alit skeður þetta skjótara en
augu verði á fest, þótt skoðað
væri í smásjá.
Hvað gerist þegar þumall á
hanzka er blásinn þannig út?
Hlutinn næst opinu kemur fyrst
út, svo það sem eftir er af þuml-
inum og loks gómurinn. Eins fer
um slönguna í brenniblöðrunni.
Þegar sá hlutinn, sem æst er op-
inu, flettist út, rísa hinar egg-
hvössu þynnur og rista skurð á
dýrið, sem snerti veiðihárin, og
inn í þennan skurð gengur slang-
an eins og ör, því að hinn mikli
þrýstingur í blöðrunni heldur
henni stífri.
Eftir að hún hefur öll fletzt
við, er enn mikill þrýstingur í
vökvanum í blöðrunni; það verð-
ur til þess, að hún springur í
endann og vökvinn í blöðrunni
— lamandi eitur — spýtist inn
í fórnardýrið. Þetta gefur sann-
arlega ekki eftir sprautu og nál
læknisins".
Þarna sjáið þið svart á hvítu.
Þetta er meinvaldurinn. Ég man
ekki betur en brenninetlan fari
svipað að. Þegar ég heyrði fyrst
um þessar vökvaþrýstisting-
frumur, velti ég því lengi fyrir
mér, hvaðan þær fengju vatn,
þegar þær svífa sem agnir í loft-
inn. En það eru sjálfsagt marg-
ar jafnvel á minnsta þráðarbút,
sem um loftið svífur og nægilegt
vatn viðloðandi hann. Og svo
minntist ég þess, að mest svíður
undan þeim í bleytu, og að þær
gera alltaf aftur vart við sig,
þegar maður þvær sér skömmu
eftir að maður hefur. komizt í
tæri við marglyttu.
Ráð mitt til þeirra, sem verða
fyrir marglyttum, hefur alltaf
verið, að halda andlitinu þurru
— eftir að það er einu sinni orð-
ið þurrt. Því að í hvert skipti,
sem það er vætt, byrjar aftur
að svíða undan stungum, jafn-
vel þó að marglytta sé hvergi
nærri. Svo virðist sem eitthvað
hafi þá verið eftir af ósprungn-
um blöðrum, sem gerast virkar
aftur, þegar þær koma í vatn —
eru sem sé eins konar tíma-
spengjur. Ég veit dæmi til þess,
að þetta hafi komið fyrir fullum
tólf tímum eftir að hlutaðeig-
andi hafði komizt í kast við
marglyttu. Það er einnig al-
kunna, að þegar net hafa verið
þurrkuð með marglyttu í, verða
menn og konur sem með þau
fara, fyrir stungum, einkum í
nösum og munni.
Marglytturnar tímgast á næsta
óvenjulegan hátt. Egg og frjó-
efni myndast í afkimum út frá
maganum og sjást í gegnum
hana eins og fjórir rauðleitir
bogar. Eggin klekjast þar inni
og síðan ,synda örsmáar lirfur,
þaktar bifhárum út um munn
móðurinnar, sveima um hríð
lausar í sjónum og setjast svo
fastar á þara o. fl. Þar verða
þær að örsmáum dýrum, sem
nefnast pólýp. Þeir sitja á mjó-
um fæti og hafa munn á efri
enda og marga munnarma. En
næsta vor fer pólýpinn að skipta
sér með þverskornum kringlum,
sem losna smám saman, hver á
fætur annarri og verða að mar-
glyttum. Hér er því um kyn-
lausa æxlun að ræða. Á þennan
hátt myndast hundruð mar-
glyttna á einu sumri af einum
pólýp.
Þó að marglyttan geti synt
með því að draga saman hvelj-
una og ýta þannig frá sér sjón-
um, ræður hún sjálf lítið ferð-
um sínum en berst mest með
straumum líkt og svifið í sjón-
um, enda er svifið og ýmsir smá-
fiskar helzta fæða hennar. Og
hún er matgírug í meira lagi.
Munnurinn er neðan á klukk-
unni miðri og í kringum hann
fjórir sterkir munnarmar, sem
einnig eru alsettir brenniblöðr-
um. Frá munninum liggur stutt
kok upp í meltingarholið eða
magann, en frá honum liggja
mjóar æðar í allar áttir og bera
næringuna út um líkamann, ,en
úrgangurinn skilar sér út aftur
sömu leið, þ. e. um munninn.
Það er ekki fátítt að heyra
sjómenn segja, þegar þeir horfa
ofan í sjó morandi af marglytt-
um: „Til hvers skrattans eru
þessi kvikindi?“ Og það er von
þeir spyrji, því að ekki er vitað,
að nokkur skepna leggi þær sér
til munns. En eitthvert svar vilja
menn fá, og því er jafnan ein-
hver sem svarar: „Þær hreinsa
óhreinindi úr sjónum“. Og það
er rétt, að þær hreinsa sjóinn,
þegar þess er gætt hve mikið
af svifi þær éta. En hvort gagn
er að þeirri hreinsun fyrir lífið
í sjónum frá sjónarmiði okkar
mannanna er meira en lítið vafa-
samt.
<S>------------------------------«>
Hún: Er það satt, að sauðkindin
sé heimsk?
Hann: Já, lambið mitt.
282