Sjómannablaðið Víkingur - 01.03.1984, Blaðsíða 38

Kristín
Einarsdóttir
Kristín
Einarsdóttirer
lifeðlisfræðingur
við rannsókna-
stofnun H.í. í
lífeðlisfræði.
38 Víkingur
AHRIF KULDA
Síðastiiöið haust var haldin í Reykjavík ráöstefna á vegum Nærrænu Samstarfs-
nefndarinnar um Heilsufarsrannsóknir á Norðurslóð (NoSAMF) í samvinnu við ýmsa
innlenda aðila. Á ráðstefnunni var m.a. fjallað um hvernig bregöast á við, þegar of-
kælingu er aö ræða, og ætla ég aö greina hér frá því sem kom fram um það efni.
Læknarnir Leif Vangaard frá
Danmörku og Per Olav Gran-
berg frá Svíþjóð töldu báöir, aö
þvi miður fengi ofkælt fólk í
heimalöndum þeirra oft ranga
meðhöndlun. Þeir tóku svo
sterkt til orða að fullyrða, að
oft væri beinlinis flýtt fyrir
dauða vegna rangrar með-
höndlunar við ofkælingu og
sögðu það gilda jafnt um
lærða sem leika. Til að gera
sér grein fyrir því hvernig
bregðast á við ofkælingu,
verðurfyrst að vita hvernig lik-
aminn, og þá einkum blóðrás-
arkerfið, bregst viö breyttu
umhverfishitastigi.
Föt eru okkur mönnunum
mikilvæg vörn gegn kulda og
þegar talað er um varnir gegn
kulda er oft lögð áhersla á
mikiivægi góðrar einangrunar.
Þá hefur íslenska ullin oft ver-
ið nefnd. Þrátt fyrir góða ein-
angrun, kemur þó þvi miöur oft
fyrir að menn ofkælist, bæði á
landi (oftast í snjó á fjöllum)
og er menn falla i vatn eða sjó,
sem veldur nær undantekn-
ingarlaust mikilli kælingu,
a.m.k. hér á landi. Viðbrögð
líkamans viö kælingu eru fyrst
og fremst þau að draga úr
blóðflæði til yfirborðs og þá
sérstaklega til útlima. Ef kæl-
ing verður mikil getur blóð-
flæði til útlima stöðvast al-
gjörlega. Allt miðar að þvi að
raska ekki hitastigi i miðju
likamans og höföi til að hin
mikilvægu liffæri, hjarta og
heili, geti starfað eðlilega.
Hitastigið er þvi hátt og jafnt i
miðju likamans, sem nefndur
er kjarni, en fellur þegar utar
dregur (sjá mynd). Ef hitastig
útlima lækkar niður í u.þ.b. 7
Cel. eru hreyfingar þeirra ekki
lengur mögulegar. Þá getur
fólk ekki lengur gengið eða
gripið, t.d. um bjarghring, tóg
eða annað það sem því er rétt
til bjargar.
Þráttfyrirviðbrögð likamans
getur kæling orðið svo mikil,
að kjarnahitastig fari að falla,
þannig að hjarta og heili hætti
að starfa eðlilega. Þá er hætta
á að fólk missi meðvitund og
hjarta fari að slá mjög hægt og
óreglulega.
Réttviðbrögðmikil-
væg
Þegar komið er aö einhverj-
um sem hefur oröiö fyrir of-
kælingu verður fyrst og fremst
að gera sér grein fyrir, hvernig
liklegast er að líkaminn bregð-
ist við þvi sem reynt er til upp-
hitunar. Fyrstu viðbrögö
margra þegar komið er að
köldum manni eru að nudda
bæði bol og útlimi. Eins og
Ijóst má vera gerir nuddið ekk-
ert sem munar um til að koma
varma i líkamann. Það sem
hætta er á að gerist, er að
æðar til yfirborðs vikki og heitt
blóð frá miðju likamans
streymi út aö húðinni. Hún
hitnar og þetta veldur hitatil-
finningu hjá hinum ofkælda.
Áhrif alkóhóls eru þau sömu,
æðarnar vikka fyrir áhrif þess.
Þess vegna halda margir að
þeim hitni fyrr, neyti þeir
alkóhóls. En hvað er verið aö
gera fyrir likamann i heild?
Hugsum okkur að hitastig hafi
lækkað mjög i handleggjum og
að likaminn sé að berjast við
að halda uppi 37 Cel. í kjarna.
Ef aðgerðir til upphitunar
valda vikkun æða i handleggj-
um, streymir heitt blóð úr
kjarna út i þá og berst aftur til
baka miklu kaldara. Mjög stutt
leið er fyrir þetta kalda blóö til
hjartans. Getur það jafnvel
valdið stöðvun hjartans, ef
kalt blóð kemst þannig til
þessa mikilvæga liffæris.
Það er þvi Ijóst, að ekkert
gagn er að þvi að nudda of-
kældan mann, eða gera annað
sem getur vikkað æðar til húð-
ar. Það gerir honum frekar erf-
iðara fyrir að ná upp eðlilegum
likamshita. Við gætum hjálpað
til með þvi að einangra hann
vel og minnka þannig hitatap-
ið, en gæta þess jafnframt að
handleggir haldist áfram kald-
ir, svo að blóð fari ekki að
streyma til þeirra, fyrr en lik-
aminn sjálfur hefur ákveðið að
það sé timabært. Það er því
best að setja ofkældan mann i
álþoka, svefnpoka, teppi, ull-
arföt eða annað tiltækt, með
handleggi fyrir utan. Yfirborð
þeirra á alls ekki að hita með
hitaþokum, hitateppi eða öðru
því sem gæti opnað æðar til
húðar og gert þannig illt verra
eins og áður er greint frá.
Upphitun sú sem hér hefur
verið lýst byggist þvi á eigin
varmaframleiðslu likamans og
getur þvi tekið langan tíma.
Langvarandi kuldaaölögun
virðist geta aukið varmafram-
leiðslu líkamans. Þótt ekki hafi
verið hægt að sýna fram á það
hjá mönnum. Skjálfti eykur
varmaframleiösluna verulega
og má þvi segja að þegar of-
kældur maður byrjar að skjálfa