Náttúrufræðingurinn - 1997, Qupperneq 55

Rúgkorn úr
HVEITIAXI
Erfðafræði lysenkos
ÖRNÓLFUR THORLACIUS
Sjaldan í sögu vísindanna hefur lodd-
ari öðlast meiri völd og virðingu en
Trofim D. Lysenko naut um miðja
þessa öld. Hann taldist þá fremsti sér-
frœðingur Sovétríkjanna á sviði eifða-
fræði. Kenningar hans voru úrskurð-
aðar sannleikur af stjórnvöldum og
gagnrýnendur hans sviptir embœtti,
fangelsaðir eða líflátnir. Hér verður
þessi furðulega og átakanlega saga
rakin og leitað skýringa á því hvernig
hún gat gerst.
síðari liluta nítjándu aldar, þegar
þróunarkenning Darwins var að
ná fótfestu, voru hugmyndir
fræðimanna um orsakir arfgengs
breytileika óljósar. Sjálfur setti Darwin
ekki fram neina einhlíta skýringu á þeirri
Ijölbreytni sem úrval náttúrunnar sækti
hráefni sitt í. Hann hafnaði aldrei með öllu
hugmyndum fyrirrennara síns, Jean-Bapt-
iste Lamarcks (I. mynd), um það að áhrif
umhverfisins á einstaklingana gengju að
erfðum til afkomendanna. Darwin lagði
samt aldrei áherslu á þessi áhrif.
Örnólfur Thorlacius (f. 1931) lauk fil.kand.-prófi í
líffræði og efnafræði frá Háskólanum í Lundi í Svíþjóð
195S. Hann var kennari við Menntaskólann í Reykja-
vík 1960-1967, Mennlaskólann við Hamrahlíð 1967-
1980 og rektor þess skóla 1980-1995. Samhliða
kennslustörfum hefur Örnólfur samið kennslubækur
og hann liafði um árabil umsjón með fræðsluþáttum
um náttúrufræði í útvarpi og sjónvarpi. Hann var um
skeið ritstjóri Náttúrufræðingsins.
Þróunarkenningiu var engan veginn túlk-
uð eins alls staðar þar sem hún festi rætur.
Darwin og stuðningsmenn hans á Bretlandi
héldu uppi slagorðum eins og „hinir
hæfustu lifa“ (survival of the fittest) og
„úrval náttúrunnar" (natural selectiori). Þeir
gerðu sem sagt mikið úr baráttunni milli
lífveranna, jafnt innan tegundar sem milli
einstaklinga af mismunandi tegundum. í
Rússlandi var þegar á keisaratímanum lögð
meiri áhersla á baráttu lífveranna við lífvana
umhverfi en átök þeirra innbyrðis. í þeirri
baráttu gilti samstarf oft meira en
samkeppni. Margir þróunarfræðingar þar
eystra hölluðust jafnframt að því að
/. mynd. Jean-Baptiste de Monet, cheva-
lier de Lamarck, 1744-1829, franskur
náttúrufrœðingur, þekktastur fyrir þróun-
arkenningu sína þar sem gengið er út frá
því að áunnir eiginleikar gangi að eifðum.
(Hluti myndar eftir W.H. Lizars; Museuin
National d’Histoire Naturelle, París.)
Náttúrul'ræðingurinn 66 (2), bls. 101-111, 1997.
101