Náttúrufræðingurinn - 1981, Blaðsíða 27

Ólafur G. Flóvenz:
/
Setlög undir suðurströnd Islands
1. INNGANGUR
í Skammadalskömbum í Mýrdal og
víðar þar í grenndinni ílnnast framand-
steinar í móbergsmyndunum. Fram-
andsteinar eru molar úr annars konar
bergi en því sem þeir finnast í. Algeng-
ast er að þeir séu brot úr dýpri jarð-
lögum, sem hraunkvika hefur riíið með
sér úr gosrás meðan á eldgosi stóð. Gefa
þeir því oft hugmynd um gerð jarðlaga
dýpra niðri.
Jóhannes Áskelsson og Einar H.
Einarsson hafa ritað um fram-
andsteinana í Skammadalskömbum og
lýst þeim (Jóhannes Áskclsson 1960,
Einar H. Einarsson 1962, 1967). Þeir
eru gerðir úr sandsteinsbrotum og
steingerðum leifum jurta og sjávardýra.
Rannsóknir á steingervingunum benda
til þess, að elsti hluti þeirra sé frá byrj-
un kvarter tímans eða nálega 3 milljón
ára (Jóhannes Áskelsson 1960). 'Filvist
þessara framandsteina er talin örugg
vísbending um að setlög sé þarna að
finna á einhverju dýptarbili í jarð-
skorpunni. Hversu þykk setlögin kunna
að vcra, hve djúpt þau liggja og hve
útbreidd þau eru er hins vegar engin
vitneskja til um. Það er tilgangur þess-
arar greinar að reyna að varpa svolitlu
ljósi þar á. Til þess eru notaðar svokall-
aðar jarðsveiflumaelingar.
2. UMJARÐSVEIFLUMÆLINGAR
Jarðsveiflumælingar felast í því, að
sprengdar eru dínamíthleðslur og at-
hugað hvernig hljóðbylgjur, sem
sprengingin veldur, berast út um
jörðina. Um tvenns konar jarðsveiflu-
mælingar getur verið að ræða, endur-
kastsmælingar og bylgjubrotsmælingar.
Endurkastsmælingar eru hliðstæðar
bergmálsdýptarmælingum í sjó. Bylgju-
nemum er komið fyrir nærri sprengi-
stað. Þeir skrá bylgjur sem endurkast-
ast frá endurkastsflötum í jörðinni.
Endurkastsfletir koma fram þar sem
snögg breyting verður í margfeldi af
bylgjuhraða og þéttleika bergsins, til
dæmis á mótum set- og hraunlaga eða á
mótum setlaga af mismunandi gerð.
Setlög eru oftast lagskipt og koma þá
fram í endurkastsmælingum sem syrpa
af nærri samsíða endurkastsflötum. ís-
lcnska jarðskorpan er að mestu gerð úr
stafla af basalthraunlögum. Þótt mikið
sé um lagmót milli cinstakra hraunlaga
í staflanum, er talið að þau endurvarpi
Náttúrufræðingurinn, 51 (4), bls. 169—177, 1981
169