Náttúrufræðingurinn - 1981, Blaðsíða 31

fartímaíerilsins minni rétt eftir stökkið
en fyrir. Ut frá fartímaritinu má því
finna hvcrnig hraðinn breytist með
dýpinu. Þó er mjög erfitt að finna
lághraðalög og reikna hraða og þykkt
þeirra. Ef aðstæður eru góðar og mjög
stutt milli bylgjunema má meta þykkt
og hraða lághraðalags á viðunandi hátt
út frá tímastökkinu og lengd skugga-
svæðis. Vegna ýmis konar óreglu sem
alltaf er fyrir hendi í jörðinni kemur inn
talsverð óvissa í mælingarnar, sem
veldur því að túlkunin er ekki einhlít.
Með því að kanna einnig hvernig styrk-
ur hinna ýmsu bylgna breytist með fjar-
lægð frá sprengistað má auka talsvert
öryggið í túlkuninni.
Með tilkomu afkastamikilla tölva
hefur á síðustu árum orðið mikil þróun
í úrvinnslutækni bylgjubrotsmælinga,
eins og raunar flestra annarra jarðeðlis-
fræðilegra mælinga. Þess vegna hefur
þótt ástæða til að endurskoða nokkuð
fyrri túlkun bylgjubrotsmælinga frá ís-
landi (Ólafur G. Flóvenz 1980).
3. BYLGJUBROTSMÆLINGAR
VIÐ SUÐURSTRÖNDINA
A sjöunda áratugnum voru gerðar
umfangsmiklar bylgjubrotsmælingar
víða um land (Guðmundur Pálmason
1971). Staðsetning mælilína sem mæld-
ar voru við suðurströndina er sýnd á 3.
mynd. Við endurtúlkun mælinganna
hefur komið í ljós, að hluti þessara mæl-
inga ber einkenni þess að lághraðalag
liggi tiltölulega grunnt í jörðu undir
suðurströndinni. í mælingum merktum
31 (Fljótshverli), L9 (Alviðruhamar-
Breiðamerkurdjúp), L8 (Vík-Síða) og
34 (Mýrdalur) kemur fram stökk í
farartímaritunum í 10-15 km íjarlægð
frá sprengistað.
Stökk í fartímaferlum geta átt sér
þrjár skýringar. í fyrsta lagi getur
lághraðalag í jarðskorpunni valdið því
(samanber 2. mynd). í öðru lagi gctur
misgengi valdið stökkinu og í þriðja lagi
skyndileg breyting í lárétta stefnu í gerð
eða þykkt einstakra laga, einkum nærri
yfirborði. Ef misgengi eða snögg hraða-
breyting í lárétta stefnu eru ástæður
stökksins þyrftu að koma til miklar til-
viljanir til að valda stökkinu í hér um
bil sömu fjarlægð frá sprengistað á öll-
um mælilínunum. Þá kemur fram í fyrr-
nefndum mælingum vísbending um
skuggasvæði í fartímaritunum og loks
er halli fartímaferilsins minni eftir
stökkið en fyrir. Allt þetta bendir til
þess að um lághraðalag sé að ræða.
Athugun á því hvernig styrkur
bylgnanna breytist með fjarlægð frá
skotpunkti hefur verið gerð á einni
mælilínanna og hníga niðurstöður í
sömu átt. Við túlkun þessara mælinga
er ógjörningur að segja til um hvort
lághraðalagið sé fremur þunnt og með
mun lægri hraða en lögin ofan þess eða
hvort það er fremur þykkt með lítið
lægri hraða en aðliggjandi lög. í túlkun
er auðvelt að ákvarða hvernig hraðinn
breytist með dýpi frá yfirborði og niður
að lághraðalaginu. Því verður dýpið
niður að lághraðalaginu að teljast
sæmilega vel ákvarðað. Með því að
gera ráð fyrir að um sama lághraða-
lagið sé að ræða í öllum mælilínum og
hraði þess sé alls staðar hinn sami fæst
að hraðinn í lághraðalaginu hlýtur að
vera lægri en hæsti hraði sem mælist
rétt ofan þess, sem er 4,3 km/sek. Mæl-
ingar sem gerðar hafa verið á
bylgjuhraða í setlögum í borholu í Vest-
173