Náttúrufræðingurinn - 1988, Blaðsíða 14

Brún hraunsins gengur bratt úr 4-6 m
undir stórstraumsfjöruboröi í 14-15 m.
Gera má ráö fyrir aö töluvert set hafi sest
til framan við jaðarinn, svo upphafleg
hæö hans er snöggt um meiri en þetta.
Hraunjaðarinn ber þess lítil merki að
sjór hafi sorfið hann. Líklegt er að sjáv-
arborðið hafi verið hækkandi þegar
hraunið rann og sjór hafi gengið hratt inn
yfir það fyrst í stað.
Líklega markar efri brún hraunjaðar-
ins fremur sjávarhæðina sem ríkti þegar
hraunið rann heldur en botn þess. Ef það
er rétt hefur sjór staðið 5-10 m neðar en
nú, á þessum tíma.
Sigfús Johnsen og Grímur Björnsson
(óbirt gögn) hafa bent á að þungi hrauns-
ins sjálfs hafi getað valdið landsigi. Við
ströndina milli Þjórsár og Ölfusár reikn-
ast þeim til að það kunni að hafa numið
4-5 m. Það er því fræðilegur möguleiki á
að sjávarstaða hafi verið svipuð við suð-
urströndina í heild þegar hraunið rann
og hún er nú, þótt staðbundið landsig
hafi orðið þar sem hraunið er.
STÆRÐ PJÓRSÁRHRAUNSINS
í fáum hraunum á íslandi eru fleiri
borholur en í Þjórsárhrauni. Þykkt þess
er því allvel þekkt, einkum í byggð eins
og best sést á töflu 1. Það sést, að meðal-
þykkt hraunsins í borholum er um 22 m.
Þá eru aðeins notaðar þær holur sem ná í
gegn um hraunið en hinum sleppt. Þar
sem margar borholur eru á þröngum
bletti eins og í Þjórsárholti er tekin
meðalhraunþykktin í þeim og þær reikn-
aðar sem ein hola.
Hraunið virðist þynnast eftir því sem
fjær dregur eldstöðvunum. í Landssveit
er það um 30 m, á Skeiðum 20-25 m en
niður í Flóa 15-20 m. Miklar undantekn-
ingar eru þó frá þessari megin reglu, t.d.
er hraunið tiltölulega þunnt við Þjórsár-
holt en furðu þykkt við Árhraun og eins
virðist djúpur áll í því við Stokkseyri
(Björn A. Harðarson munnl. uppl.).
Útbreiðsla hraunsins var könnuð með
ferðum um hraunasvæðið og kortlagn-
ingu á grunnkortum Orkustofnunar í
mælikvarðanum 1:20.000, svo langt sem
þau náðu, en bandarísku Army Map Ser-
vice kortunum í 1:50.000 þar sem Orku-
stofnunarkortin þraut. Flatarmál
hraunsins skv. mælingu á hnitaborði
reynist vera rúmir 950 km2. Þar með
verður rúmmálið 21 km3. Þetta eru ekki
nákvæmar tölur því jaðrar hraunsins eru
óþekktir ofan Gloppubrúnar á Landi.
Þar fyrir ofan verður að mestu að giska á
rennslisleið og útbreiðslu hraunsins.
Flatarmáls og rúmmálsreikningarnir í
töflunni hér á eftir eru gerðir í þrennu
lagi. Neðan Gloppubrúnar ættu flatar-
og rúmmálstölurnar að fara nokkuð
nærri lagi. Þykktin er vel þekkt á þeim
slóðum. Hraunið er að mestu á yfirborði
og útlínur þess allvel þekktar. Helsta
óvissan liggur í því, að hraunjaðarinn
undir Þjórsáraurum austast í Flóa hefur
ekki verið kortlagður. Hugsanlegt er, að
hraunið nái austur fyrir Þjórsá þótt ekki
sé gert ráð fyrir því hér.
Á svæðinu frá Gloppubrún að Hófs-
vaði kemur hraunið hvergi fram á yfir-
borði en þess verður vart í nokkrum bor-
holum. Þótt hraunjaðrarnir séu dregnir
samkvæmt líkum á þessu svæði hljóta
þeir að liggja nærri sanni. Meiri óvissa
ríkir um þykktina því borholur ná aðeins
á tveimur stöðum í gegn um það, þ.e. í
borholunum E-13 við Sigöldulón og
BH-4 við Tröllkonuhlaup. í báðum hol-
unum virðast vera tvö gömul hraun
neðst, en ekki er vitað hvort þeirra er
Þjórsárhraunið. Meðalþykkt hraunsins á
þessum slóðum er áætlað 22 m, eða sú
sama og á láglendinu.
Stærð hraunsins ofan Hófsvaðs má
heita ágiskun. Gosstöðvarnar eru
óþekktar, eins og greint hefur verið frá,
en þrátt fyrir það er ekki um marga staði
8