Náttúrufræðingurinn - 1988, Blaðsíða 60

Heimildir
Heimildaskrá fylgir hverjum kafla og
eru þær mislangar, frá þrem og upp í tutt-
ugu og sjö rit. Hér er ekki um að ræða
beinar tilvitnanir heldur valin rit, sem eiga
að gefa fekari upplýsingar um efni hvers
kafla. Af þessari ástæðu verður ekki séð,
hvaðan höfundinum koma þær upplýsing-
ar sem hann notar. Peir, sem þekkja vel
það sem hefur verið skrifað um íslenska
jarðfræði, geta þó í mörgum tilvikum ráð-
ið í þetta og borið kennsl á gögn og hug-
myndir í bókinni. Ég þykist þannig kann-
ast við sitthvað úr fórum kollega minna,
jafnvel það sem enn hefur ekki verið birt
opinberlega eða þá mjög nýlega. Af þessu
má ráða að höfundur er í nánu sambandi
við íslenska jarðfræðinga, ræðir við þá um
fræðin og fræðist af þeim um nýjungar og
að þeir láta honum í té upplýsingar jafnvel
áður en þeir birta þær á prenti. Bókin
inniheldur því töluvert af ferskum hug-
myndum, en þær eru ekki allar jafn góðar
eða jafn vel staðfestar og um þær er ekki
endilega samkomulag meðal rannsakenda
íslenskra eldfjalla. Pað er því ekki víst að
allar lifi þær af gögn og túlkanir morgun-
dagsins eða verði langlífar. En þær geta
hresst upp á frásögnina ef vel er með þær
farið. Eins og fyrr segir þá sniðganga
gjarnan yfirlitsverk fyrir alþýðu svona
vonarpening, en hér er honum gerður
frekar hár sess (blaðamennskustíll?).
Aðalókostur þeirrar heimildaskráning-
ar, sem í bókinni er viðhafður, er sá að
ógerlegt er að rekja eða átta sig á hvaðan
missagnir, misskilningur og önnur gölluð
umfjöllun er sprottin, hvað er höfundarins
sjálfs og hvað er annarra. Þetta er einkum
snúið, þar sem hann stundar ekki sjálfur
rannsóknir á eldvirkni og hefur því alla
sína þekkingu úr annarra verkum og einn-
ig þar sem hann á það til að taka afstöðu í
umdeildum málum, eins og t.d. um
Kristnitökuhraunið á bls. 135. Höfundur
ber því einn ábyrgð á öllum göllum í frá-
sögninni, þó gallarnir séu undan annarra
rifjum.
Alls eru í heimildalistunum 188 tilvísanir
í 152 rit. Alls er vitnað í 60-65 höfunda
(eftir því hvernig talið er). Efni er því aug-
Ijóslega víða dregið að. Oftast er vitnað í
Sigurð Þórarinsson eða tuttugu og tveim
sinnum og í tuttugu og eitt rit eftir hann.
Mér telst til að 82% tilvitnananna sé í
lærða jarðfræðinga en 18% í áhugamenn
um jarðfræði og þá sem skrifa um annað
en jarðfræði. Af þeim ritum sem vitnað er
í eru 83% á íslensku. Restin er á ensku, 31
rit, nema 1 rit er á þýsku.
í heimildalistana vantar öndvegisrit,
sem furðu vekur að höfundur skuli hafa
komist hjá að nota eða ætli lesendum sín-
um ekki að vita af og hafa gagn af. Mér
finnst það meira en lítið undarlegt ef
sjálfrar Eldfjallasögu Þorvaldar Thorodd-
sens er engrar þörf við samningu yfirlits-
bókar um elda Islands, eða ef engin
ástæða þykir til þess að halda henni á lofti
við íslenska lesendur um eldfjöll, né
reyndar neinu öðru af skrifum Þorvaldar.
Eldfjallasögunnar er getið í upptalningu í
formála Islandselda, síðan ekki söguna
meir. Ég sé einungis á tveim stöðum öðr-
um í bókinni nafn Þorvaldar Thoroddsens,
og það í framhjáhlaupi, þessa frumkvöðuls
íslenskra eldfjallafræða og jarðfræða al-
mennt og jafnframt eins af sárafáum risum
í íslenskri vísindasögu og líklega þess
stærsta enn sem komið er.
Niðurstöður
Ef ég reyndi að meta texta þessarar
bókar sérstaklega og sem eina heild í því
augnamiði að gefa honum einhverja ein-
falda einkunn, þá verður sú einkunn ekki
sérlega góð. Textinn eins og hann stendur
í bókinni er hálfgerð hrákasmíð. Yfirlegu
og fínpússun virðist ekki hafa verið beitt á
hann. Hann er eins og hann komi beint úr
pennanum, rekinn áfram af hug og dugn-
aði höfundar. Orðaval er víða ónákvæmt
og óljóst, faglegar missagnir fljóta innan
um, sumar býsna alvarlegar. Höfundur
nálgast meginefni bókarinnar frá einhæfu
sjónarhorni, sem ekki hæfir alþýðlegu yfir-
litsfræðiriti. Frumhugtök fræðanna eru að
miklu leyti óskýrð. Þeir, sem stjórna at-
burðarásinni í þessari sögu, detta inn í frá-
sögnina einhvers staðar og án kynningar. í
fornsögum okkar eru hetjur og örlagavald-
ar yfirleitt vandlega kynntir áður en þáttur
þeirra í sögunni er rakinn. Persónur koma
54