Náttúrufræðingurinn - 1988, Qupperneq 59

bergfræðilegri skilgreiningu.
A bls. 57 er tafla, sem ber yfirskriftina:
„Eldgos sem tengd hafa verið Kverkfjöll-
um á einhvern hátt.“ Á bls. 69 er önnur
og ber yfirskriftina: „Hugsanleg eldgos við
Þórðarhyrnu." Á bls. 72 er enn ein og
kallast: „Eldgos (óstaðfest) á Dyngjuhálsi
og/eða í Dyngjujökli." Á öftustu síðu er
svo taflan: „Þekkt og óviss eldgos á íslandi
á 20. öld.“ Þessum töflum er það sameig-
inlegt, að þar eru talin upp óörugg gögn,
óstaðfest, hæpin eða jafnvel ágiskuð. Slfk
vafasöm gögn sjást einnig í mismunandi
magni í öðrum töflum. Að sjálfsögðu eru
öll eldgos hugsanleg og hægt er að hugsa
sér gos í öllum eldstöðvum, á hvaða tíma
sem vera skal og undir hvernig kringum-
stæðum sem vera skal. Meira að segja er
auðvelt að hugsa sér gos á stað, þar sem
enga eldstöð er nú að finna. Mig hefur
dreymt slíkt eldgos, en það er ekki komið
inn í eldfjallasöguna. Það er því í fyllsta
máta réttmætt að spyrja, hvaða erindi
hugarburður og sögusagnir eigi í alþýðlegt
fræðirit um eldfjallasögu. ímyndað gos er
ekki Islandseldur.
Innskotstextar
Innskotstextarnir eru 28 og skiptast í
tvo hópa, stutta einsdálks texta prentaða á
ljósgráa grunnfleti og lengri þriggja dálka
texta, prentaða á gula grunnfleti.
Ekki hef ég greint neinn afgerandi mun
á innihaldi eða umfjöllunarefni textanna í
hópunum tveim og ég hef því ekki séð
neina sérstaka ástæðu fyrir litaskiptunum
aðra en stærðina og dálkafjöldann. Inni-
hald þessara texta er fjölbreytilegt og
komið úr ýmsum áttum. Þó er það svo að
um fjórðung allra þessara texta sækir höf-
undur til eins manns, Sigurðar Þórarins-
sonar. Þar sem mest af þessu efni er ekki
samið fyrir þessa bók, heldur haft eftir
öðrum, er ekki nein ástæða til þess að
gagnrýna innihald þess sem slíkt. Þetta
eru eins konar beinar tilvitnanir. Þær lífga
upp á heildina og fjölga sjónarhornum.
Samband þeirra við megintextann er mjög
náið.
Myndatextar
Skýringartextarnir við myndefnið eru
stuttir og þarfnast ekki langrar umræðu.
Slíkir textar eru að sjálfsögðu bráðnauð-
synlegir.
Á bls. 23 er lítil mynd af dömpunum úr
Eldfelli á Heimaey, 1973. Við hana er tutt-
ugu og tveggja orða texti sem fjallar mjög
vel og gagnort um myndefnið. Á bls. 95 er
mynd af Heklu og hluta Vatnafjalla í for-
grunni. Við hana er tíu orða texti: „Gígur
í Vatnafjöllum. Þau eru í sjálfstæðu eld-
stöðvakerfi austan Heklu." Textinn segir
nánast ekkert um myndina eða innihald
hennar. Þetta eru tvö dæmi um afar mis-
jafna texta, en það virðist mér vera ein-
kenni á textagerðinni. Textarnir virðast
vera samdir í hasti og ekki af mikilli yfir-
vegun.
Höfunda er getið við allar ljósmyndir,
eins og loks er að verða alsiða. I textanum
við skýringarmyndirnar og kortin er á
sama hátt getið hverjir gerðu myndirnar
og hvaðan frumgögnin eru komin, sem
myndirnar byggjast á. Þessi háttur er mjög
til fyrirmyndar, rétt eins og að vitna skýrt í
gögn og heimildir.
Eitthvað af missögnum er í þessum text-
um, eins og gengur. Á bls. 28 hefur einnig
skolast eitthvað til. Þríhyrningslaga fjallið
vinstra megin ofan við Gæsafjöll er Hlíð-
arfjall (Reykjahlíðarfjall) en ekki Krafla
og askjan er austan við Gæsafjöll en ekki
vestan, þó hún sé ósýnileg í landslaginu.
Staðsetningarkort
í byrjun hvers kafla, sem fjallar um eld-
fjallakerfi, er lítill rammi prentaður á gul-
brúnan flöt. Hann inniheldur lítil útlínu-
kort af íslandi og er staðsetning viðkom-
andi kerfis eða kerfa sýnd á kortinu með
rauðum deplum. Auk þess er í rammanum
stuttur texti, sem yfirleitt gefur upplýsing-
ar um stærð kerfisins, miðju þess (sem er
ekki miðja í hefðbundinni merkingu orðs-
ins), mjög lauslegt gosyfirlit, helstu berg-
einkenni og loks hvort kerfið tilheyrir rek-
beltunum eða gosbeltunum, eins og höf-
undur greinir þar á milli. í nokkrum
þessara ramma má finna örlítið af öðrum
upplýsingum. Þetta er mjög skýr og gagn-
legur inngangur að hverjum einstökum
kafla.
53