Náttúrufræðingurinn - 1934, Side 26

136
NÁTTÚRUFR-
Eðlilega detta stærstu og þyngstu kornin fyrst til jarðar, en því
léttari og minni sem þau eru, því lengra þerast þau, og mörg
þeirra berast langt út á haf.
Það, sem bendir í þá átt, að fokjörð sé á íslandi, er til dæmis
það, að jarðvegurinn er miklu sendnari og grófari í sér uppi við
hálendisbrúnirnar heldur en niðri í sveitum, og hann verður æ
leirkenndari því lengra sem dregur frá hálendinu. Að öskulög
þau, sem finnast víða í jarðvegi á íslandi, liggja í sömu dýpt
í jarðveginum á stórum svæðum, er varla mögulegt að skýra á
annan hátt en þann, að þau liggi í fokjörð. Því nær sem dregur
hálendinu, því dýpra liggja lögin venjulega undir yfirborði jarð-
ar, vegna þess, að þar berst skjótast sandur ofan á þau. Svo er
aðeins eftir að drepa á eitt dæmi, sem sýnir greinilega, að fok-
jarðarmyndun á sér ennþá stað á íslandi, svo framarlega sem sú
sögusögn er rétt, sem okkur hefir verið tjáð. Það er sagt, að
öskulag það, sem kom úr Dyngjufjöllum árið 1875 og féll yfir
Múlasýslurnar, sé nú að meðaltali 5-6 cm. undir yfirborði jarðar1).
Sé þetta rétt, þá hefir jarðvegurinn hækkað um þessa fáu cm. á
55 árum. Að hitt eigi sér stað, að öskulögin sígi ofan í jörðina með
vatni eða á annan hátt, er lítt hugsanlegt.
Það mun óhætt að fullyrða, að mestallur jarðvegur á ís-
landi sé fokjörð, að mýrunum undanskildum. Fokjörð verður að
að teljast með því, sem nefnt er „löss“ á erlendum málum, því
að aðalskýringin á lössjarðvegi er, eins og áður er sagt, að hann
hafi myndazt á þann hátt, að vindar hafi borið jarðvegsefnið
að í loftinu og lagt aftur frá sér á „löss“-svæðunum (aeolische
Ablagerungen). Samkvæmt þessari skýringu á „löss“-jarðvegi
verður varla hjá því komist að það sé „löss“-jarðvegur á Islandi
eða fokjörð, eins og við munum nefna íslenzkan jarðveg í því, sem
á eftir fer. Síðar verður ofurlítið vikið að því, á hvern hátt þessi
fokjörð sé frábrugðin þeim lössjarðvegi, sem venjulega er átt við,
þegar talað er um „löss“ almennt.
Öll þau sýnishorn, sem við höfum fengið rannsökuð eða rann-
sakað sjálfir, eru úr skóga-, holta- eða móajarðvegi, en ekkert
þeirra snertir mýrarnar að neinu ráði. Flest þeirra eru af Norð-
urlandi, einkum úr Suður-Þingeyjarsýslu. Um leið og þau voru
tekin úr efstu 25—30 cm. jarðvegsins var grafið dýpra niður,
og svolítil lýsing fylgir hverju þeirra. Fer það hér á eftir.
1) Síðar höfum við fengið tækifæri til þess að rannsaka þetta nánar og
komizt að raun um, að þessi sögusögn er rétt.