Náttúrufræðingurinn - 1958, Blaðsíða 16

158
NÁTTÚRUFRÆÐINGURINN
grýtislög. Suðurfjallgarðurinn er sérkennilega vel gróinn, einkum
suðurhlíðin og ekki sízt þar, sem allmikill bratti er. Gróðurinn er
mest mosi, en einnig gras og mikið af blómfögrum fjalljurtum.
í framhaldi til suðvesturs af Fögrufjöllum rís Sveinstindur (1090
m y. s.) tígulegastur allra fjalla á Tungnáröræfum og einnig hæst-
ur að undanskildum Kerlingum upp af Tungnárbotnum innri og
öðrum randfjöllum Vatnajökuls þar fyrir norðan.
í geilinni, sem skilur norður- og suðurhrygg Fögrufjalla, er röð
af stöðuvötnum — eða lónum, eins og Skaftártungumenn kalla þau
jafnan. Öll þessi lón, 8 eða 9 að tölu, eru afrennslislaus, nema hvað
lækur rennur úr einu lóninu yfir í hið næsta, þegar lágt er í þeim,
en þegar vatnsborðið hækkar, vaxa bæði þessi lón saman í eitt.
Nú í haust voru fjöruborð við öll lónin, víðast nokkurra metra
há, svo að vatnið í þeim hlýtur að hækka og lækka eftir árstíð og
veðráttu. Mikið vantar á, að lægðirnar, sem lónin eru í, fyllist
nokkurn tíma upp á barma. Svo myndi þó fara, ef bergið í Fögru-
fjöllum væri vatnshelt. En þetta er ekkert einsdæmi. Afrennslis-
lausar lægðir með tjarnastæðum og fjöruborðum eru eitt af ein-
kennum móbergssvæða og sýna, að bergið heldur illa vatni. Yfirborð
flestra lónanna í Fögrufjöllum er sýnu hærra en yfirborð Langa-
sjóar, og má raunar af því marka, að lekinn gegnum móbergið sé
hægur.
Lónin í Fögrufjöllum eru með tæru vatni, en Langisjór er allur
svo litaður jökulgruggi, að ekki sér í botn á meira en 10—15 cm
dýpi, jafnvel ekki í syðstu víkinni, fjarst jöklinum. Veiðilaust er
í öllum þessum vötnum. Við Þorvaldur sáum mikið af skötuormi
í innsta lóninu framan Útfalls, en livergi annað kvikt.
Eins og þegar er getið, finnst vart annað fast berg en móberg í
Fögrufjöllum og við Langasjó. En auk þess er landslagið einhlítt
dæmi um móbergslandslag og þó í svipmesta og fegursta lagi. Allir
hinir stærri drættir landslagsins liggja í sömu stefnu, og hér er sú
stefna norðaustur-suðvestur, „landnorðurstefnan", eins og yfirleitt
á Suðurlandi. (Nánara til tekið er hún sem næst N43°A á svæðinu
milli Skaftár og Tungnár) í þessa stefnu liggja fjöll og dalir, stór-
árnar og stöðuvötnin, og henni fylgja enn fremur hinar unglegu
gossprungur og gígaraðir beggja vegna þess svæðis, sem hér er um
að ræða, t. d. Lakagígar og Eldgjá í suðaustri og Vatnaöldur og
Heljargjá í norðvestri. Þessir landslagsdrættir gefa í skyn, að
þarna „liggi í“ jarðskorpunni að sínu leyti eins og í furuborði,