Náttúrufræðingurinn - 1958, Blaðsíða 34

176
NÁTTÚRUFRÆÐINGURINN
issa nytjafiska, t. d. karfa, þorska, ufsa og síldar. Af ljósátunni er
náttlampinn stærstur og kraftmestur og getur hann synt röska 100
metra á klukkustund. Hann finnst mest við suður- og vesturströnd
íslands, og hrygnir hann eingöngu þar, og er hámark hrygningar-
tímans í maí. Augnsílið hrygnir í strandsjónum kringum allt land,
þó aðallega fyrir norðan og austan. Aggan lirygnir hér við land
eingöngu í fjörðum austanlands, og getur hrygningin farið fram,
þótt sjávarhitinn fari undir 0° C. Hér við land verður ljósátan
yfirleitt kynþroska eins árs og hrygnir þá í fyrsta sinn. Flest dýr-
anna líða undir lok eftir árið, en lítill hluti þeirra lifir til næsta
vors og hrygnir þá á ný. í kaldari sjó, t. d. við Vestur-Grænland og
í Suður-íshafinu, þróast dýrin seinna og verða fyrst kynþroska
tveggja ára. Hrygningin stendur í sambandi við plöntugróðurinn;
hér við land hefur hrygnandi ljósáta aðeins fundizt, þegar plöntu-
gróðurinn í sjónum hefur náð hámarki.
Rauðátan tilheyrir hins vegar ættbálki krabbaflóa, en mergð
þeirra er meiri en nokkurra annarra dýra í sjónum. Við ísland eru
þekktar 165 tegundir krabbaflóa. Rauðátunni var fyrst lýst árið
1767 af Gunnerus biskup í Niðarósi, en hann var einn merkasti
dýrafræðingur síns tíma. Árið 1780 mun átunnar fyrst getið í ís-
lenzkum heimildum, en það er ekki fyrr en upp úr síðustu alda-
mótum, að rannsóknir á rauðátu hefjast hér við land. Voru það
Danir, sem liöfðu þær með höndum, en frá hendi íslendinga er
það fyrst nú á síðustu árurn, sem hægt hefur verið að sinna þessum
þætti rannsóknanna.
Við skulum þá lítillega gera okkur grein fyrir lífsferli rauðát-
unnar hér við land. Á veturna eru yfirborðslög sjávarins mjög átu-
snauð, enda halda dýrin sig þá í botnlögum sjávarins, þar sem þau
hafa vetursetu. Á vorin leita þau til yfirborðslaganna, og þá ná
þau fullum þroska. Þegar honum er náð, festa karldýrin sáðsekk
við kvendýrin, og skömmu síðar líða karldýrin undir lok. Er egg-
in hafa náð fullum þroska í kvendýrunum, hefst hrygningin, og
þá fyrst fer frjógvunin fram. Hrygningin sjálf er mjög háð magni
plöntugróðursins. Tilraunir hafa sýnt, að hægt er að stöðva hrygn-
inguna með því að svelta dýrin, en sé plöntumagnið aukið, hefst
hún á ný. Hvert kvendýr gýtur um 200—300 eggjum, og fer hrygn-
ingin aðallega fram að nætuilagi. Eftir stuttan tíma deyja svo
kvendýrin. Um tveimur sólarhringum eftir hrygningu skríður
lirfan úr eggi. Hún er afar ólík fullorðnu dýri og hefur 10 sinnum