Náttúrufræðingurinn - 1958, Síða 21

LANGISJÓR OG NÁGRENNI
163
austri, en sumt sennilega úr Vatnaöldum í norðvestri, og allmikið
hefur eflaust bætzt við hann á síðari öldum úr Lakagígum og
Kötlu. En vegna þess, að þarna er livergi verulegur jarðvegur og
mun aldrei verið hafa, en hins vegar mikil sandrok, er erfitt eða
ógerlegt að greina sundur vikurlögin úr einstökum eldstöðvum eða
gosum. Á svæðinu milli Tungnár og Skaftár norðan Fjallabaks-
vegar er ekki að sjá, að eldgos hafi orðið nokkru sinni eftir ísaldar-
lok nema í Eldgjá og framlengingu af henni til norðausturs.
Vatn og jökull
Nú er horfið lónið, sem Þorvaldur Thoroddsen sá 1889, „með
jökulvatni mjólkurhvítu" við jökulröndina milli Langasjóar og
Tungnárbotna. En stæði þess sá ég vel ofan af jöklinum í fyrra
sumar, og er það markað glöggum strandlínum, sem liggja í sömu
hæð og skarð eitt suður úr vatnsstæðinu. Jökullinn liefur hörfað
þarna liundruð metra og við það opnazt nýtt skarð með jökulrönd-
inni svo djúpt, að lónið tæmdist.
Þá er nú enn fremur komin aurslétta fjalla á milli framan við
jökulinn þar, sem Þorvaldur segir hann ganga niður í endann á
Langasjó. Ekki þykir mér koma til mála, að Þorvaldi hafi missýnzt
um þetta, heldur hafi þarna orðið breyting á. Ekki nægir stytting
jökulsins til að skýra þetta. Aursléttan er allt að 4 km á breidd
milli jökulsporðs og vatnsenda að norðanverðu og um 1 km, þar
sem mjóst er, undir Eögrufjöllum (samkv. korti Geod. Inst.), og
fremstu ruðningsöldur jökulsins liggja um eða ofanvert við liana
miðja. Þar virðast þær standast á við sams konar nýlegan jökul-
ruðning í hlíðunum beggja vegna, en allur þessi ruðningur rnark-
ar bersýnilega mestu framsókn jökulsins á síðari öldum. Hér mun
liann aldrei hafa gengið lengra fram síðan í ísaldarlok, því að hinn
úfni, unglegi jökulruðningur stingur hér — eins og raunar víðast
livar við rendur núverandi jökla — svo greinilega í stúf við hina
sléttu, vikurorpnu jökulmela ísaldarinnar, sem framar liggja.
Sennilegt er, að jökullinn hafi verið nálægt hámarki framsóknar
sinnar, þegar Þorvaldur Thoroddsen var þarna á ferð árin 1889
og 1893, og jökulsporðurinn þá legið þar, sem nú eru fremstu
ruðningshólarnir. Síðan hefur jökulsporðurinn hörfað um l/2 km
syðst á sléttunni og allt að 2 km að norðanverðu. En auk þess hefur
vatnsströndin færzt fram svipaða vegalengd.
Sá landauki liefur getað orðið með tvennu móti: vatnsendinn