Náttúrufræðingurinn

Ukioqatigiit

Náttúrufræðingurinn - 1966, Qupperneq 73

Náttúrufræðingurinn - 1966, Qupperneq 73
NÁTTÚRUFRÆÐINGU RINN 67 verið leystar í sambandi við okkar eigið stjörnukerfi, vetrarbrautina. Þótt ótrúlegt megi virðast, var lögun vetrarbrautarinnar enn eitt- hvert erfiðasta viðfangsefni stjörnufræðinnar. Athuganir liöfðu sýnt, að margar fjarlægar stjörnuþoknr höfðu eins konar sveiplögun eða gormlögun, þar sem armar af stjörnum og þokuskýjum undust rit frá rniðju líkt og fjöður í úri. Nafnið sveipþoltur festist því brátt við þessi stjörnukerfi, og það var almennt álit stjörnufræðinga, að vetrarbrautarkerfið hefði svipað útlit. En að sanna, að svo væri, var enginn hægðarleikur. Geimrykið, sem Trumpler hafði upp- götvað, byrgði svo mjög fyrir útsýn eftir vetrarbrautarfletinum, að ekki var hægt að sjá nema í rnesta lagi fimmta hluta kerfisins. Á árunum kringum Í940 voru sumir stjörnufræðingar btinir að gefa upp alla von um, að nokkru sinni yrði mögulegt að finna lögun vetrarbrautarkerfisins umfram það, sem þegar var vitað um breidd þess og þykkt. Og jafnvel þær tölur höfðu ekki verið ýkja áreiðanlegar. Vitneskjan um geimrykið varð til þess, að Harlow Shapley endurskoðaði fyrra mat sitt á stærð vetrarbrautarkerfisins. Niðurstaðan varð sii, að Shapley minnkaði vetrarbrautarmyndina um meira en helming. Mesta þvermál kerfisins varð nú 100 þúsnnd ljósár, en mesta þykkt þess, þvert á miðjuna, 30 þúsund ljósár. Shapley var þessi breyting sízt á móti skapi. Hann hefði gjarna viljað, að vetrarbrautin væri ennþá minni. Ástæðan var sú, að vetrarbrautin var enn, þrátt fyrir þessa breytingu, miklu stærri en nokkur af þeim sveipþokum, sem fundizt höfðu utan hennar. Stjörnufræðingar veltu því jafnvel fyrir sér, hvort verið gæti, að vetrarbrautin væri samsett úr fleiri en einni slíkri þoku. Eins og einhver komst að orði, ef sveipþokurnar voru alheimseyjar, var vetrarbrautin eins og heilt meginland. Lausnin á þessu vandamáli fékkst ekki fyrr en sjónaukinn á Palomarfjalli var tekinn í notkun árið 1948. Walter Baade, einhver snjallasti stjörnuathugunarmaður samtíðarinnar, beindi sjónauk- anuin að Andrómeduþokunni, sem hann liafði áður verið að rann- saka í stjörnustöðinni á Wilsonfjalli. Baade bjóst við því að finna vissa tegund af stjörnum, sem höfðu ekki verið sýnilegar með 100 þumlunga sjónaukanum, en áttu örugglega að sjást í hinum nýja sjónauka, sem var fjórfalt ljósnæmari. En nú brá svo undarlega við, að þessi stjörnutegund sást ekki heldur í 200 þumlunga sjónauk- anum. Hvernig gat staðið á þessu? Gat það hugsazt, að Andrómedu-
Qupperneq 1
Qupperneq 2
Qupperneq 3
Qupperneq 4
Qupperneq 5
Qupperneq 6
Qupperneq 7
Qupperneq 8
Qupperneq 9
Qupperneq 10
Qupperneq 11
Qupperneq 12
Qupperneq 13
Qupperneq 14
Qupperneq 15
Qupperneq 16
Qupperneq 17
Qupperneq 18
Qupperneq 19
Qupperneq 20
Qupperneq 21
Qupperneq 22
Qupperneq 23
Qupperneq 24
Qupperneq 25
Qupperneq 26
Qupperneq 27
Qupperneq 28
Qupperneq 29
Qupperneq 30
Qupperneq 31
Qupperneq 32
Qupperneq 33
Qupperneq 34
Qupperneq 35
Qupperneq 36
Qupperneq 37
Qupperneq 38
Qupperneq 39
Qupperneq 40
Qupperneq 41
Qupperneq 42
Qupperneq 43
Qupperneq 44
Qupperneq 45
Qupperneq 46
Qupperneq 47
Qupperneq 48
Qupperneq 49
Qupperneq 50
Qupperneq 51
Qupperneq 52
Qupperneq 53
Qupperneq 54
Qupperneq 55
Qupperneq 56
Qupperneq 57
Qupperneq 58
Qupperneq 59
Qupperneq 60
Qupperneq 61
Qupperneq 62
Qupperneq 63
Qupperneq 64
Qupperneq 65
Qupperneq 66
Qupperneq 67
Qupperneq 68
Qupperneq 69
Qupperneq 70
Qupperneq 71
Qupperneq 72
Qupperneq 73
Qupperneq 74
Qupperneq 75
Qupperneq 76
Qupperneq 77
Qupperneq 78
Qupperneq 79
Qupperneq 80
Qupperneq 81
Qupperneq 82
Qupperneq 83
Qupperneq 84
Qupperneq 85
Qupperneq 86
Qupperneq 87
Qupperneq 88
Qupperneq 89
Qupperneq 90
Qupperneq 91
Qupperneq 92
Qupperneq 93
Qupperneq 94
Qupperneq 95
Qupperneq 96
Qupperneq 97
Qupperneq 98
Qupperneq 99
Qupperneq 100
Qupperneq 101
Qupperneq 102
Qupperneq 103
Qupperneq 104

x

Náttúrufræðingurinn

Direct Links

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Náttúrufræðingurinn
https://timarit.is/publication/337

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.