Náttúrufræðingurinn - 1969, Side 36

140
NÁTTÚ RU FRÆÐINGURINN
eru skynjanleg af lykt eða bragði. Smitnæm óhreinindi eru venjulega
ekki skynjanleg á þennan hátt, nema mjög mikið sé af þeim. Vatn
getur verið fagurtært, lyktarlaust og bragðlaust, eins og vatn á að
vera, en samt innihaldið rnikið af gerlum þ. á. m. hættulega sýkla.
Gagnvart þessum óhreinindum stendur fólk varnarlaust, nema það
jrekki eitthvað til lífsskilyrða, lifnaðarhátta og heimkynna þessara
lífvera. Flest fólk varar sig á hinum sýnilegu óhreinindum og gerir
þá sínar varúðarráðstafanir, en hin ósýnilegu smitnæmu óhreinindi
kann það venjulega ekki að varast. Hinum sýnilegu efnislegu óhrein-
indum fylgja að sjálfsögðu oftast smitnæm óhreinindi. Með' því að
verjast hinum fyrrnefndu, verst fólk um leið miklu af hinum
síðarnefndu, en það er ekki nóg. Það verður líka að kunna að
verjast hinum ósýnilegu óhreinindum. Við verðum því að víkja
hér nokkuð að þessum ósýnilegu andstæðingum okkar, gerlunum,
og sérstaklega þeim, sem koma fyrir í vatni.
Eigi maður í stríði, ]rá er mikilvægasta skilyrðið til nokkurs
árangurs að þekkja andstæðinginn, bæði hans sterku og veiku hliðar.
Viðskulum því fyrst athuga, hverjar eru hinar sterku hliðar gerlanna
í viðureigninni við okkur mennina. Þetta virðist í fljótu bragði
nokkuð ójafn leikur, þar sem gerlarnir eru lægstu lífverurnar á
jörðinni, en mennirnir telja sig þær æðstu og fullkomnustu. En
hver hefur til síns ágætis nokkuð, og nú skulum við sjá, hvað gerlarn-
ir hafa til síns ágætis.
Það er einkum þrennt, sem styrkir gerlana í baráttunni við
okkur mennina, þ. e. hversu þeir eru smáir, hversu hratt þeir vaxa
og hversu útbreiddir þeir eru.
Gerlarnir eru örsmáir einfrumungar, svo smáir, að þeir eru aðeins
sjáanlegir í smásjá. Stærð þeirra er mæld í þúsundustu hlutum úr
einum millimetra, í einingu, sem nefnd er my. 1 mm er 1000 my.
Kúlulaga gerlar eru oft nálægt 1 my í þvernrál, en staflaga gerlar
eru um 1 my í þvermál og 2—5 my á lengd. Nokkrar tegundir eru
stærri, aðrar heldur minni. Þetta eru svo smáar stærðir, að erfitt er
að gera sér grein fyrir þeim. Hver maður getur gert sér grein fyrir
I mm og séð hann, ef hann lítur á tommustokk eða málband. Hugsi
maður sér svo að 1000 kúlugerlum, sem hver er eitt my í þvermál,
sé raðað í eina röð eða keðju, þá verður sú keðja 1 mm á lengd.
Svo langar keðjur mynda nú gerlarnir yfirleitt ekki, en þó að slík i
keðja væri svífandi í vatnsglasi, þá myndum við alls ekki sjá hana,j||