Náttúrufræðingurinn - 1976, Síða 32

134
NÁTTÚRUFRÆÐIN GURINN
Ingólfur Davíðsson:
Lokasjóður, brúðberg og baldursbrá
I. Lokasjóður (peningagras)
„Þú ert löngum mér í minni, mikið gull í pyngju þinni, gæða-
blóm með gular brár, gxær á bökkum Reistaiár.“ Mörg börn hafa
leikið sér að „peningum“ lokasjóðsins, enda eru aldin hans kringl-
ótt og flöt, eins og peningar og fræin innan í aldininu einnig kringl-
ótt og llöt (sbr. krónur og tíeyringa).
Þegar aldinið er fullþroskað, hringlar í „sjóðnum“. Hann vekur
jafnan forvitni barna og raunar fullorðinna líka. Lokasjóðurinn er
ekki allur þar sem hann er séður. Hann hefur að vísu blaðgrænu
og vinnur kolefni úr loftinu, sér til næringar, eins og aðrar grænar
jurtir. Og steinefni uppleyst í vatni tekur rótin úr jarðveginum.
En svo hefur lokasjóðurinn aukaatvinnu. Ut t'ir rótinni hans vaxa
þræðir, sem leita uppi rætur nábúajurtanna, vaxa inn í þær og
sjúga þar næringu handa sér. Þannig fær lokasjóðurinn næringu
aukreitis, hann er hálfsníkjujurt eins og bróðir hans smjörgrasið
og frænka hans augnfróin o. fl. Smjörgras, öðru nafni lokasjóðs-
bróðir, er svipaður lokasjóð að stærð og vaxtarlagi, en hefur blá
blóm og er öll jurtin talsvert dökkbláleit. Augnfróartegundirnar
eru flestar smávaxnari og það stirnir á lítil blá eða hvít augu, þ. e.
blómin. Safi augnfróa var notaður sem augnstyrkjandi lyf. En lítum
betur á sjálfan lokasjóðinn. Rótin er fremur h'til með þráðum eða
rótargreinum, eins og fyrr var vikið að. Aðallega mun hann sjúga
næringu úr grasrótum, en þó einnig úr öðrum jurtum, ef hann sér
færi á því. í sæmilegum jarðvegi bjargast hann án sníkjulífs, en
þrífst betur en ella ef hann getur hagnýtt nágrannana. Lokasjóður-
inn er einær jurt 8—45 cm á hæð, blómgast aðallega í júní og júli.
Stöngullinn er ferstrendur, blöðin stilklaus, hjartfætt, breiðust
neðst, snörp og gróftennt. Jurtin er öll dökkgræn með móbrúnleiu
um blæ, stinn vel. Bikarinn er uppblásinn og hliðflatur, situr mjög
lengi. Krónan skiptist í tvær varir; krónan er að mestu gul, nema