Náttúrufræðingurinn - 1976, Blaðsíða 42

144
NÁTTÚRUFRÆÐINGURINN
líkist því stundum örlitlum blómknappi í vatninu. Hún er sett
saman úr átta „skjöldum", en frá miðju hvers skjaldar gengur stutt-
ur stafur inn í hirsluna, með löngum uppvöfðum þráðum á end-
anum, en í þníðunum myndast frjófrumurnar, sem iiafa tvær svipur,
og synda út úr hylkinu þegar það þroskast og renna saman við
eggið.
Að frjóvgun lokinni lykur eggið um sig þykku hýði, en hirslu-
frumurnar leysast að nokkru leyti upp, nema innveggir þeirra vaxa
fastir við okfrumuna og mynda skrúfulaga mynstur utan á henni.
Að lokum losnar okfruman af móðurjurtinni sem gró. í grói þessu
er að vísu aðeins ein fruma, en fleiri liafa þó tekið þátt í myndun
þess, og minnir þetta því nokkuð á æðri gróplöntur.
Eftir nokkrar vikur eða mánuði getur spírun grósins hafist, en
áður hafa þó gerst ýmsar breytingar í því. Kjarni okfrumunnar
hefur skipt sér í fjóra kjarna, en aðeins einn þeirra heldur áfram
starfsemi sinni. I>ess háttar skipting nefnist á máli fræðimanna rýri-
skipting, og henni fylgir fækkun litninga frumunnar um helming.
Sú jurt sem vex upp af gróinu er því einlitna, eins og sjálf móður-
plantan var.
Við höfum hér næsta einstætt dæmi um tiltölulega háþróaða ein-
litna jurt, og einnig að því leyti eru kransþörungarnir sérstæðir.
Ef til vill skýrir þetta fábreytileika þessa jurtaflokks og það, hversu
lítið hann hefur breyst gegnum aldirnar. Kransþörungarnir eru víst
ein af þeim blindgötum, sem þróunin hefur farið. Þá hefur dagað
uppi fyrir milljónum ára, og því eru þeir sem lifandi nátttröll í
plönturíki m'itímans á jörðunni.
Kransþörungar eru ferskvatnsplöntur, sem þrífast best á mjúkum
leirbotni í tjörnum og vötnum, og vaxa gjarnan á meira dýpi en
blómplöntur. I tærum vötnum geta þeir jafnvel vaxið niður á 20—
30 m dýpi, og nýtt sér það litla ljós, sem nær þangað niður. Má
því oft tala um sérstakt kransþörungasvæði eða belti í vötnum og
tjörnum, utan við það belti, sem blómjurtir vaxa á.
Á hinn bóginn eru kransþörungar mjög nákvæmir með efnasam-
setningu og eðli vatnsins, og þar sem. stöðuvötn eru breytileg að eðli,
vaxa sjaldan margar tegundir saman í þeim, heldur eru ein eða
fáeinar tegundir jafnan einráðar í hverju vatni. Því hafa þeir stund-
urn verið notaðir til flokkunar á vötnunum, eða á eðli þeirra.
Flestar kransjrörungategundir kjósa sér hrein og tiltölulega nær-