Náttúrufræðingurinn - 1979, Page 127

á óvart. Húsið stendur á því og nær
ekki út fyrir það. Ekki tel ég neinn
efa á að þarna séu á ferðinni mynd-
anir, senr eiga rætur að rekja til
hlaups Skaftár. Hefur áin flætt þarna
yl'ir gróið land nreð iautum, nrýrar-
bollum og tjörnum. Hefur lrún fyllt
sunrar þeirra sandi og möl. fafnframt
lrefur hún annars staðar rifið niður
skógi vaxið land og lrrært þeim jarð-
vegi sanran við sand og möl.
Aldursákvörðun senr gerð var á
gróðurleifunr strax neðan við malar-
lagið, gaf 1245 ±60 C14 ár (Jón
Jónsson 1975). Efnið, senr þessi ald-
ursákvörðun var gerð á, var nrór nreð
smákvistum. Slíkt sýni verður að
sjálfsögðu ekki jafn nákvænrt og lrrein-
ar viðarleifar, enda þótt það sé tekið
með fyllstu nákvæmni. Ekki sýnist
ólíklegt að malarlagið í rofinu lrjá
Ytri Dalbæ sé til orðið einmitt þegar
meginkvísl Skaftár braut sér farveg
austur nreð fjöllunum eftir að hafa
mrr langan aldur runnið suður Land-
brot eins og síðar verður vikið að í
þessari grein. Með jreirri ónákvæmni,
senr stöðugt loðir við jressar aldurs-
ákvarðanir, bæði nreð tilliti til grein-
ingarinnar sjálfrar og ekki síður til
sýnatöku úr jarðvegi (nró), vaknar sú
spurning hvort nralarlagið í rofinu
lrjá Ytri Dalbæ hafi ekki konrið frá
Nýkonra, senr Landnáma getur um,
en vafalaust er þar átt við vatnsfall.
Árnar, senr falla úr Síðuheiðunr, Laxá,
Fjaðrá og Holtsá, hljóta að hafa
runnið austur nreð fjöllunum allt frá
því hraunið varð til og líklega hefur
kvísl úr Skaftá snenrnra runnið unr
farveg Ármannskvíslar. Á Svíra, en
|rað er gamall ferðamannaáningar-
staður vestan við Dalbæjarstapa, nær
lag af kísilgúr hátt upp í lrólana og
sýnir það að þeir liafa verið umflotn-
ir vatni. Af þessu er ljóst að á þeim
tíma hefur grunnvatnsborð þarna
verið a.nr.k. 3 nr lrærra en yfirborð
Skaftár er nú við nreðalrennsli að
sumri til.
Athyglisverða og nokkuð sérstæða
nrynd nrá sjá neðan við malarlagið
í rofinu, það er um 1—1,5 nr langt og
20—30 cnr þykkt lag, senr er dæmigerð-
ur jarðskafi, en svo nefnist lrér unr
sveitir leifar gróðurs og grassvarðar,
senr sandbylur eða skarbylur lrelur
rifið með sér og feykt saman í skafla
þar senr skjól er. Séð lref ég nreð eigin
augum lrvernig jretta verður til og
eins eftir sandrok yfir frosna, auða
jörð verður oft moldarflag, þannig
hefur uppblástur án efa oft byrjað á
þessum slóðunr.
Jarðskafaflagið í rofinu lrjá Ytri
Dallræ er að langmestu leyti úr mosa
og strábútunr. í öllunr sínum einfald-
leika segir það sína aldagönrlu sögu.
Ofan á malarlaginu, senr áður er
getið unr, eru fyrst nrjög óregluleg
sandlög, senr greinilega hafa sunrs
staðar skriðið til, en ofan á þeinr
kenrur kísilgúrlag, senr sums staðar er
30 cm jrykkt, en fer annars staðar nið-
ur í 7—8 cnr og nær yfir nokkra nretra.
Þarna hefur verið tjörn líka eftir að
lrlaupið varð. Yfir jressu liggur svo
óreglulegt nralarlag, unr 5 cm þykkt
en ofan við það-er svo sendinn mold-
arjarðvegur, senr nær sniðið upp og
gætir þar nrjög áfoks. Það fer ekki
nrilli nrála að snöggar og nrjög rót-
tækar breytingar lrafa orðið á Jressunr
stað hvað gróðurskilyrði snertir.
Hversu vítt Jrær hafa náð er svo annað
nrál.
221