Náttúrufræðingurinn - 1979, Blaðsíða 139

Sænsk bók um brönugrös
Mér helur nýlega borist eintak af bók-
inni Nordens orkidéer eftir Sven Nilsson,
með myndum eftir Bo Mossberg. Bókin
er gefin út af Wahlström 8c Wielstrand í
Stokkbólmi. Hún er 128 bls. að stærð í
crown-broti og skiptist í eftirfarandi kafla:
Formála, inngang, byggingu brönugrasa,
blómið, brönugrös bitabeltisins, frjóvgun,
þroskun fræsins til fullvaxirinar plöntu,
svepprót, vistfræði, útbreiðslu, flokkun,
tegunclir. Er síðast nefndi kaflinn lang-
lengstur, því að norræn brönugrös eru 50
að tölu. Loks er svo útbreiðsla, og fylgja
þeim kafla kort, er sýna útbreiðslu 30 teg-
unda um Svíþjóð, Noreg, Danmörku,
Finnland, Færeyjar og ísland. Allra síðast
eru svo friðunarákvæði varðandi sjaldgæf-
ar tegundir.
í bókinni eru eigi aðeins ágætar teikn-
ingar af bverri tegund, heldur og gull-
fallegar myndir af vaxtarstöðum þeirra,
allt í litum. Mikill fjöldi annarra mynda
af ýmsum hlutum blómsins og annarra
plöntuhluta og af skordýrum, sem annast
frævun brönugrasanna, fylgir tilsvarandi
köflum. I fáum orðum sagt, þá er þctta
óvenjulega vönduð bók, svo að yndi er á
að líta og fögnuður að lesa. Þeim sem
sérstakan áhuga bafa á þessari ælt, get ég
ekki nógsamlega mælt með bókinni. Er
sannast að segja aðdáunarvert, hvílíkri
fegurð og hverjum fróðleik er ha'gt að
koma fyrir á ekki fleiri blaðsíðum.
Sá er þetta ritar, er langt frá því að
vera nokkur sérfræðingur í brönugrasa-
ætt, þekkir aðeins með nafni íslensku teg-
undirnar og örfáar útlendar. Hann getur
þvf ekki dæmt um, hve áreiðanlegt þetta
rit er, lræðilega séð. En engin ástæða er
til að efa, að bókin sé að sínu leyti jafn
örugg í fræðilegu tilliti og hún er
skcmmtileg aflestrar og fögur álitum. Auð-
vitað bef ég dáðst að fegurð og fjölbreytni
þessarar ættar og hve blóm ltennar aðlaga
sig á margan hátt að skordýrafrævun,
hvernig samlífi við sveppi í moldinni er
háttað og margt annað í fari hennar. Þó
að ekki séu þekktar nema 8 tegundir
hennar hér á landi, eru í heiminum tald-
ar að minnsta kosti 20 000 tegundir; næst-
um því tiunda hver blómplöntutegund á
jörðunni telst því til brönugrasaættar,
svo fjölskrúðug er hún og margbreytileg,
einkum í hitabeltinu og frumskógum [tess.
Það eru ekki tiðeins Linné, Darwin og
aðrir eldri og meir eða minna frægir nátt-
úrufræðingar sent hafa veitt þeim sérstaka
eftirtekt, nú á dögum er áhuginn fyrir
brönugrösum ef til vill meiri en nokkru
sinni áður, Jtar sem mikil hætta er á, að
mörgum tegundum Jjeirra verði útrýmt.
Þessar 8 tegundir sem fundist hafa hér
á landi, eru einnig á ýmsan hátt alhyglis-
verðar. Til að mynda er ein Jreirra,
hreeklurótin (Corallorhiza trifida), alger-
lega blaðgrænulaus, eina blómplantan liér
á landi, sem svo er ástatt um, og verður
því að vera öðrum plöntum háð um 1 íf-
ræn efnasambönd. Brönugrösin sjálf
(Dactylorchis maculata) eru gædd frábærri
fegurð. Þau vaxa í lyngbrekkum og kjarri,
eru með fjólubláum eða ljósrauðleitum
blómum. Fryggjargras (Plantanthera liyp-
crborea) vex ekki annars staðar í Evrópu
en á Islandi. Hins vegar vex Jjað á Græn-
landi, í Norður-Ameríku og Austur-Asíu.
Enn má Jjað af Jjessari bók læra, að í
benni eru prentuð nöfn Jjeirra tegunda
brönugrasa, sem orðin eru svo fátíð, að
friðuð séu í SvíJjjóð. Er Jjetta til fyrir-
ntyndar, því að útrýmingarbætta ógnar
nú mörgum jurtum, clýrum og öðrum
náttúrugripum, sem eftirsóttir eru, og að-
gát skal sýnd.
Þóroddur GuÖmundsson.