Náttúrufræðingurinn

Árgangur

Náttúrufræðingurinn - 1979, Blaðsíða 27

Náttúrufræðingurinn - 1979, Blaðsíða 27
meginlands heí'ur verið að þynnast og síga lengi áður en gliðnun og mynd- un blágrýtisskorpu hófst fyrir alvöru. Þar hafa verið góð skilyrði til set- myndunar og upphleðslu lífrænna leifa í grunnum innhöfum. Rauðahaf- ið gæti verið dæmi um slíkt tiltölulega ungt innhaf, og sigdalir A-Afríku um meginland sem er að byrja að gliðna. Árið 1971 komu fram kenningar uin, að aflvaki landreks og skyldra fyrirbrigða væri ekki jafndreifður um hryggjakerfið eða hafsbotnana, hekl- ur ætti einkum aðsetur á nokkrum þeim svæðum þar sem eldvirkni og varmaútstreymi eru livað mest. Eru þcir staðir nefndir „heitir reitir“ (hot spots), og er fjöldi þeirra að sumra sögn um 20, en aðrir vilja telja með aragrúa smærri reita. Stöðum þessum fylgir gjarnan afbrigðileg efna- og isotopasamsetning blágrýtisgosbergs (t. d. hátt magn kalís og títans), og sumir standa hátt yfir umhverfi sitt, auk fleiri einkenna. Island er einna mest þessara svæða og best þekkt, en af öðrum má nefna Afar-svæðið í Eþíopíu og hafsvæði við Galapagos- eyjar. Flestir stærri heitu reitirnir eru á plötumótum, en Hawaii-eyjar eru á stærsta reitnum af þeim, sem standa inni á plötum. Heitu reitirnir virðast vera tiltölu- lega kyrrstæðir innbyrðis, og getur þá plöturnar rekið yfir þá. Sumir reitirn- ir liafa því skilið eftir sig slóða gos- myndana, sem óvirkan hrygg eða beina röö af eyjurn, sem eldast í átt frá núverandi stöðu reitsins, eins og bent var á í fyrri kafla. Sumir vísinda- menn telja, að undir heitu reitunum séu strókar (plumes) uppstreymis úr innri hlutum jarðar uj)p gegnum flot- hvolfið. Renni jafnvel hraunkvika þaðan fyrst nokkurn veginn lárétt út eftir hryggjakerfinu, á sama liátt og nú er talið gerast í smærri stíl á Kröflusvæðinu, áður en hún breiðist út til hliðanna eða leitar til yfirborðs- ins sem hraun. Virkni strókanna getur tekið hægum breytingum á milljón- um ára, og sumir jafnvel dáið út. Lokaorð Þótt fáir jarðvísindamenn séu nú andsnúnir hinni nýju heimsmynd, er hún langt frá því fullkomin. Ýms- ar niðurstöður hafa reynst flóknari eða allt öðruvísi en hinar nýju kenn- ingar gerðu fyrst ráð fyrir; hefur þá þurft að linýta við kenningarnar við- bótarsetningum, sértilfellum og ný- yrðum, jafnvel áður en eðlisfræðileg ástæða fannst lyrir viðkomandi fyrir- brigði. Einnig hefur borið nokkuð á því sem vestanhafs eru nefnd skrúð- gönguáhrif: hafa ýmsir skundað til liðs við hinar nýju hugmyndir án þess að kynna sér þær til hlítar, og birt hraðsoðnar greinar í anda þeirra um jarðfræði svæða sem þeir þekktu aðeins af afspurn, eða um niðurstöð- ur mælinga sem þeir höfðu ekki inn- grip í. íslensk jarðfræði hefur fengið nokkurn skammt af slíkum skrifum hin seinni ár. Ef höfundur má gerast svo djarfur að spá um þróun mála á þessu sviði í nánustu framtíð, vonast hann eink- um eftir framförum í þekkingu á innri gerð jarðar og uppruna krafta þeirra, sem eru ráðandi í hinni nýju heimsmynd. Þá er þörf á ýtarlegum samantektum um Jtekkingu á hinum ýmsu sviðum og svæðum, er ]>essi mál snerta, Jtar sem meginatriði eru síuð 121
Blaðsíða 1
Blaðsíða 2
Blaðsíða 3
Blaðsíða 4
Blaðsíða 5
Blaðsíða 6
Blaðsíða 7
Blaðsíða 8
Blaðsíða 9
Blaðsíða 10
Blaðsíða 11
Blaðsíða 12
Blaðsíða 13
Blaðsíða 14
Blaðsíða 15
Blaðsíða 16
Blaðsíða 17
Blaðsíða 18
Blaðsíða 19
Blaðsíða 20
Blaðsíða 21
Blaðsíða 22
Blaðsíða 23
Blaðsíða 24
Blaðsíða 25
Blaðsíða 26
Blaðsíða 27
Blaðsíða 28
Blaðsíða 29
Blaðsíða 30
Blaðsíða 31
Blaðsíða 32
Blaðsíða 33
Blaðsíða 34
Blaðsíða 35
Blaðsíða 36
Blaðsíða 37
Blaðsíða 38
Blaðsíða 39
Blaðsíða 40
Blaðsíða 41
Blaðsíða 42
Blaðsíða 43
Blaðsíða 44
Blaðsíða 45
Blaðsíða 46
Blaðsíða 47
Blaðsíða 48
Blaðsíða 49
Blaðsíða 50
Blaðsíða 51
Blaðsíða 52
Blaðsíða 53
Blaðsíða 54
Blaðsíða 55
Blaðsíða 56
Blaðsíða 57
Blaðsíða 58
Blaðsíða 59
Blaðsíða 60
Blaðsíða 61
Blaðsíða 62
Blaðsíða 63
Blaðsíða 64
Blaðsíða 65
Blaðsíða 66
Blaðsíða 67
Blaðsíða 68
Blaðsíða 69
Blaðsíða 70
Blaðsíða 71
Blaðsíða 72
Blaðsíða 73
Blaðsíða 74
Blaðsíða 75
Blaðsíða 76
Blaðsíða 77
Blaðsíða 78
Blaðsíða 79
Blaðsíða 80
Blaðsíða 81
Blaðsíða 82
Blaðsíða 83
Blaðsíða 84
Blaðsíða 85
Blaðsíða 86
Blaðsíða 87
Blaðsíða 88
Blaðsíða 89
Blaðsíða 90
Blaðsíða 91
Blaðsíða 92
Blaðsíða 93
Blaðsíða 94
Blaðsíða 95
Blaðsíða 96
Blaðsíða 97
Blaðsíða 98
Blaðsíða 99
Blaðsíða 100
Blaðsíða 101
Blaðsíða 102
Blaðsíða 103
Blaðsíða 104
Blaðsíða 105
Blaðsíða 106
Blaðsíða 107
Blaðsíða 108
Blaðsíða 109
Blaðsíða 110
Blaðsíða 111
Blaðsíða 112
Blaðsíða 113
Blaðsíða 114
Blaðsíða 115
Blaðsíða 116
Blaðsíða 117
Blaðsíða 118
Blaðsíða 119
Blaðsíða 120
Blaðsíða 121
Blaðsíða 122
Blaðsíða 123
Blaðsíða 124
Blaðsíða 125
Blaðsíða 126
Blaðsíða 127
Blaðsíða 128
Blaðsíða 129
Blaðsíða 130
Blaðsíða 131
Blaðsíða 132
Blaðsíða 133
Blaðsíða 134
Blaðsíða 135
Blaðsíða 136
Blaðsíða 137
Blaðsíða 138
Blaðsíða 139
Blaðsíða 140
Blaðsíða 141
Blaðsíða 142

x

Náttúrufræðingurinn

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Náttúrufræðingurinn
https://timarit.is/publication/337

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.