Náttúrufræðingurinn - 1979, Page 131

sagt að bærinn héti Hátúnir en ekki
Hátún eins og nú er illu lieilli tekið
að nota. Ætti skilyrðislaust að lialda
hinni gömlu málvenju.
Fyrir áhrif af auknum samgöngum
Iiafa ýmis örnefni brenglast bæði hér
og annarsstaðar vegna þess, að ferða-
fólk hefur reynt að „skýra“ nafnið.
Dæmi um þetta er Grenlækur, sem
ýmsir nú vilja nefna Grænlæk. Hvort
nafnið kann að vera hið upprunalega
skal ósagt látið. Sannanlega er þó
Grenlækjarnafnið a.m.k. nærri tveggja
alda gamalt og var ævinlega notað í
mínu ungdæmi austur þar. (Annað
dæmi um svona nafnarugl er goshver-
inn Grýla í Ölfusi, sem fólk þrjóskast
nú við að kalla Grýtu. Það nafn var
hins vegar óþekkt í Ölfusi a.m.k.
fram yfir 1930) (Sbr. Þorkell Þorkels-
son (1919) og Thoroddsen (1925)).
Mjóaleira.
Vestur af Hátúnum er slétta eigi
alllítil milli hólanna og nefnist hún
Mjóaleira. Út frá henni liggur byrj-
un Ófærugils. Jarðvegssniðið frá
Mjóuleiru austanverðri sýnir að slétta
jjessi hefur myndast við það að lægð
í hrauninu hefur fyllst af sandi og
jökulleir, sem ár hafa borið í hana.
Leiru-nafnið er alþekkt á þessurn
slóðum enn í dag og haft um sanda
með mest örgrunnu vatni eða vatns-
glætum. Af því, sem hér hef'ur verið
sagt sýnist mér ekki leika á því vafi
að hér hafi verið ár og leirur eftir að
land byggðist. Margir farvegir í
Landbroti, þó oftast fremur litlir, enda
„blint“ og hefur valnið þar horfið
ofan í hraunið, en komið frarn aftur
við rönd þess eða nær lienni. Má víða
sjá slíka farvegi og eins niðurföllin
þar sem vatnið hvarf niður í lnaunið,
sbr. það, sem nú er að gerast í Skaft-
áreldahrauni og sem hver ferðamaður
getur séð frá þjóðvegi. Skannnt aust-
an við Ármannskvísl eru slíkir blind-
farvegir á nokkrum stöðum, en ennþá
meira áberandi eru þeir vestur af
Hestlækjargili, en það gil er gamall
farvegur milli Fagurhlíðar og Hraun-
kots. Hefur lækur sá er gilið er kennt
við, komið upp rétt vestan við þann
stað, þar sem núverandi þjóðvegur
liggur um gilið.
Allvíða eru þurrir farvegir meðfram
Landbrotshrauninu, og aðrir farveg-
ir bera það með sér að þar hafi fyrr-
um meira vatn runnið en nú. Milli
Ytri- og Eystri-Tungu er einn slíkur
farvegur alldjúpur og rennur í hann
smálind. Farvegur þessi ber það með
sér að hann er grafinn við allt önnur
skilyrði en þarna ráða nú. Hann
mynnir út í svo nefndan Kálk, sem
raunar er norðurhluti farvegarins.
Til þess að hann hafi getað grafist
svona djúpt verður landið þar sem
Hæðarlækur fellur í Skaftá að hafa
verið a.m.k. 3 m lægra en það nú er.
Rétt vestan við Ásgarð eru Krákulæk-
ir. Engir lækir eru þar nú. Sjá má þar
fyrir fornum farvegi og lækjarbotni.
Rétt austan við núverandi upptök
Ásgarðslækjar er annar lorn lækjar-
botn. Austan við Kársstaði mun hafa
verið lækur og líklega foss, nefndur
Syngjandi, en nú er það nafn á all-
stórri tjörn (Jón Jónsson 1974). Mjög
áberandi farvegur er norðan við Syðri-
Vík og liggur hann norður í Víkur-
flóð, nefnist Kelda og er landamerki
milli jarðanna á þessum stað. Botn
Fuglaflóðs austur af Þykkvabæ er
225
15