Náttúrufræðingurinn - 1989, Blaðsíða 39

tími sem til stefnu er og ólíklegt að
veruleg svæði verði eftir óráðstöfuð
um aldamót. Það mun því ráðast nú á
allra næstu árum hvernig til tekst og
öllu skiptir að rétt sé staðið að vali
svæða.
Menn hafa mikið velt því fyrir sér
hversu stórar „regnskógaeyjarnar“
þurfi að vera til að viðhalda nægilega
stórum, þ.e. lífvænlegum, stofnum.
Mörg stór spendýr, einkum rándýr,
þurfa mjög stór svæði. Þar sem stofn-
ar regnskógatrjáa vaxa dreift, verður
þeim heldur ekki viðhaldið á litlum
búsvæðaeyjum (Hubbell & Foster
1986). Einnig má minna á að mörg
smá dýr eru mjög sérhæfð í fæðuvali
og treysta á fáar eða jafnvel eina teg-
und plantna og þurfa því oft að fara
um stór svæði í fæðuleit. Litlar bú-
svæðaeyjar bera óhjákvæmilega litla
stofna sem eru mun viðkvæmari fyrir
hvers kyns áföllum og sveiflum en
stærri stofnar. Þá eru jaðaráhrif hlut-
fallslega meiri á litlum en stórum eyj-
um. Margar tegundir nýta sér fleiri en
eitt búsvæði, t.d. flakka mörg dýr
milli búsvæða eftir árstíðum. Af
mörgum ástæðum er því ólíklegt að
lítil friðlönd hafi nægilega fjölbreytni
til viðhalds öllum þeim fjölda tegunda
sem skógana byggja, þ.e. sama svæðið
ber færri tegundir til langframa eftir
að það er orðið eyja en það gerði
meðan það var hluti af miklu víðlend-
ari skógi. Spurningin um hver sé lág-
marksstofnstærð ólíkra hópa Iífvera
kallar á svör og líffræðingar reyna nú
að reikna út minnstu lífvænlegu stofn-
stærð fyrir ýmsar tegundir í útrýming-
arhættu (sjá t.d. Gilpin & Soulé 1986,
Shaffer & Samson 1985).
Margt bendir til að flest núverandi
friðlönd séu of lítil, jafnvel að þau séu
alltof Iítil (Wilcove & May 1986). Árið
1984 var að tilhlutan World Wildlife
Fund byrjað á langtímarannsókna-
verkefni í Amason sem ber heitið
Minimal Critical Size of Ecosystem
Study (Lovejoy o.fl. 1983, Lovejoy
o.fl. 1986). Þar voru skildar eftir mis-
stórar „regnskógaeyjur“ þegar svæðið
var rutt til landbúnaðar og verður
fylgst með stofnsveiflum og brott-
hvarfi tegunda. Eyjarnar eru að vísu
flestar mjög litlar, eða frá 1 til 1000 ha
(10 km2). Að auki er eitt stærra svæði,
10.000 ha (100 km2). Stærstu dýrin
hurfu fljótlega af minnstu eyjunum en
á óvart hefur komið hve jaðaráhrif á
trén reyndust mikil. Ystu trén dóu,
flest líklega vegna breytinga á lofts-
lagi, minni loftraka og meiri hita-
sveiflna. Nokkur tré féllu í stormum
og rigningum.
LOKAORÐ
Verndun regnskóga er nú ofarlega á
blaði hjá flestöllum alþjóðasamtökum
um náttúruvernd og umhverfismál.
Því miður er skógaeyðingin vandamál
sem engin auðveld lausn virðist vera
til á. Ekkert lát er á fólksfjölgun í
þriðja heiminum og þar berjast sífellt
fleiri um æ minni auðlindir. Sums
staðar er verulegur skortur á landrými
og oftast er það fátækasta fólkið sem
verður að brjóta nýtt land til ræktun-
ar. Þar er erfitt að benda á aðrar
lausnir og jafnerfitt að segja sveltandi
fólki að nú þurfi að friða skógana.
Eins og komið hefur fram, er skortur
á landrými þó ekki alls staðar orsök
eyðingarinnar, t.d. í Suður-Ameríku.
Með vilja ætti þar að vera gott svig-
rúm til að friða stór svæði og nýta
önnur þannig að þau gefi varanlega
afrakstur. Hitt er svo einnig gömul
reynsla, sem birtist reyndar víðar og
miklu nær okkur íslendingum, að
heimamenn hafa oft annan skilning en
alþjóðastofnanir og erlendir vísinda-
menn á nauðsyn verndunar á eigin
náttúru. Mjög er misjafnt hversu mik-
33