Náttúrufræðingurinn - 1989, Blaðsíða 26

og öðrum skordýrum. Öðru hverju
berast skrækir frá öpum eða fuglum
en dýr á jörðu niðri fara yfirleitt
hljóðlega um, nema þau stærstu eins
og fílarnir sem hvorki þurfa að óttast
rándýr né varast að styggja bráð. A
skógarbotninum bíða blóðsugur. Þær
eru næmar fyrir hita og þegar spendýr
eiga leið hjá, teygja þær sig upp og í
átt að hitanum og reyna að festa sog-
skálarnar við líkama dýrsins.
Vinds gætir lítið nema efst í skógin-
um. Niðri í laufþykkninu er loftið rakt
og kyrrt. Þar sem saman fer að loft er
mjög kyrrt og tegundir vaxa svo
dreift, kemur vart á óvart að vind-
frævun er sjaldgæf (Janzen 1975).
Einu vindfrævuðu trén eru þau sem
verða allra hæst og standa upp úr lauf-
þakinu. Hin eru nær undantekningar-
laust frævuð af dýrum sem oftast fá
eitthvað í staðinn frá plöntunni, t.d.
blómsykur eða frjókorn. í Evrópu eru
skordýr einu frjóberarnir. Skordýr,
s.s. flugur, bjöllur og fiðrildi eru líka
mikilvægir frjóberar í hitabelti en auk
þeirra bera mörg önnur dýr frjó á
milli blóma. Til dæmis eru leðurblök-
ur mikilvægir frjóberar og fræva ýms-
ar nytjaplöntur, t.d. banana, mangó-
tré, negultré og avokadotré. Leður-
blökurnar eru á höttunum eftir
blómsykri en bera um leið frjó á milli
blóma. Leðurblökublóm eru oftast
stór og ilmsterk með miklum blóm-
sykri, en litdauf og opnast aðeins á
nóttunni. Fuglar eru líka mikilvægir
frjóberar, sérstaklega kólibrífuglarnir
í Ameríku. Til kólibrífugla teljast um
300 tegundir og þeir eru einu frjóber-
ar nokkurra þúsunda plöntutegunda í
hitabelti Suður-Ameríku, meðal ann-
ars villts ananas. Til kólibrífugla telj-
ast smæstu fuglar heims, en þeir
minnstu vega aðeins um 2 g. í hita-
belti gamla heimsins eru hunangsfugl-
ar frjóberar en þar gegna fuglar ekki
jafnstóru hlutverki og í Suður-Amer-
íku (Janzen 1975). Blóm frævuð af
kólibrífuglum eru oftast rauð með
djúpri krónu. Dæmi eru til um
óvenjulegri frjóbera; fiska í Amason-
fljóti, ýmis nagdýr og jafnvel apa.
Flestir frjóberanna eru trygglyndir og
sérhæfa sig á eina tegund. Vegna þess
hve plönturnar vaxa oft dreift þýðir
þetta að þeir þurfa oft að fara (fljúga)
langar vegalengdir.
Nokkrar tegundir og hópar plantna
Þrátt fyrir að tegundir eru gjörólík-
ar, er yfirbragð og gerð skóganna
svipuð; þ.e. vistirnar eru áþekkar en
bara skipaðar ólíkum tegundum. Verð-
ur hér rætt lítillega um nokkrar tegund-
ir og ættir sem setja svip sinn á skógana
eða eru nytjaðar á einhvern hátt.
Flest stærstu trén í regnskógum As-
íu heyra til ættanna Dipterocarpaceae
og Fabaceae (Leguminosae, ertu-
blómaættar). Ertublómaættin er
þriðja stærsta ætt blómplantna og er
dreifð um nærri allan hnöttinn. Trjá-
kenndar tegundir eru þó nánast
bundnar við hitabeltið.
Nafnið Dipterocarpaceae (diptero
= tveir vængir, carp = fræva) er dreg-
ið af því að aldinið er vængjuð hnota,
en vængirnir eru ýmist tveir eða þrír.
Þessari ætt er skipt í þrjár undirættir
og finnst ein í hitabelti Ameríku, ein í
Afríku og ein í Asíu. Dipterokarpar
eru útbreiddastir í Asíu en þar finnast
alls 470 tegundir (Ashton 1988). Lífs-
ferill þeirra er líklega að mörgu leyti
dæmigerður fyrir þær trjátegundir sem
einkenna láglendisskógana. Flestir
dipterokarpar eru sígrænir og finnast
eingöngu í gömlum, óröskuðum skóg-
um. í sírökum skógum blómstra trén
á um fimm ára fresti en bera þá mjög
mörg blóm. Athuganir á Shorea-teg-
undum hafa t.d. sýnt að eitt tré getur
borið 4 milljónir blóma yfir um hálfs
20