Náttúrufræðingurinn - 1989, Blaðsíða 55

ár gæfi þá af sér um 400 ganga, og það
sem lifði í milljón ár gæfi af sér um
1400 ganga.
Þessar niðurstöður má prófa laus-
lega. í vel opnum sniðum þvert í
gegnum þá gangaþyrpingu sem kennd
er við Álftafjörð á Austfjörðum eru
allt að 100 gangar með um 4 m meðal-
þykkt (Ágúst Guðmundsson 1984).
Þar sem lengd ganga er gjarnan um
1000-föld þykkt þeirra (Agúst Guð-
mundsson 1983,1984), og þyrpingin er
a.m.k. 50 km löng, gæti hún talið um
tífalt fleiri ganga en finnast í einu
sniði, eða um þúsund ganga í þessu
tilviki. Þessir reikningar eru auðvitað
mjög lauslegir og ber að taka með
varúð, en þeir ættu engu að síður að
gefa rétt stærðarþrep að því er varðar
fjölda ganga í Álftafjarðarþyrping-
unni. Því má álykta að niðurstöður
fyrir langtíma gostíðni, samkvæmt því
líkani sem hér hefur verið rætt, falli
allvel að raunverulegan fjölda ganga í
gangaþyrpingum utan við megineld-
stöðvar. Innan megineldstöðva, í
grennd við grunnstæð kvikuhólf, er
gangafjöldinn (skágangar, keilugang-
ar) hins vegar mun meiri, af ástæðum
sem áður voru nefndar.
Skammtíma gostíðni
Reykjanesskagi er það svæði hér á
landi þar sem fjöldi gosa á nútíma er
hvað best þekktur (Jón Jónsson 1978,
1983, 1984, 1985). Samkvæmt gögnum
Jóns Jónssonar (1978, 1984) hafa þar
orðið um 200 gos á síðustu 10-12 þús-
und árum. Þessi gos hafa deilst á fjög-
ur eldstöðvakerfi sem til samans eru
35 km að breidd. Fyrir svo langt tíma-
bil er stuðull togspennumögnunar (k)
á bilinu 1,0-3,0. Ef gert er ráð fyrir að
Reykjanesskaginn taki á sig allt rekið
og að allir gangar nái yfirborði (séu
gosgangar) ættu að verða 0,8-2,4 gos
(háð stærð k) á hverjum 100 árum (6.
mynd). Á 12 þúsund árum ættu því að
hafa orðið 96-288 gos á Reykjanes-
skaga, sem er í góðu samræmi við töl-
una 200 hér á undan.
Þótt niðurstöður þessara reikninga
falli tiltölulega vel að áætluðum fjölda
gosa á Reykjanesskaga, er óvissan í
reikningunum mikil. Rekhraðinn og
gildin á k eru sennilega nærri lagi, en
það er hins vegar ekki eins víst að
gera megi ráð fyrir að allir gangar á
svo löngu tímabili hafi náð til yfir-
borðs. Á móti kemur þó að ef hærri
talan, 288 gos, er nálægt raunveruleg-
um fjölda ganga á þessu tímabili, hef-
ur allt að þriðjungur þeirra ekki náð
yfirborði og ofangreind forsenda því
óþörf. Vera kann að allir eða lang-
flestir gangar hafi náð yfirborði á fyrri
hluta nútíma þegar hraunaframleiðsla
var mest á skaganum (Ágúst Guð-
mundsson 1986d), en að hlutur
hreinna innskota hafi farið vaxandi
síðustu árþúsundin samtímis því sem
hraunaframleiðslan hefur minnkað.
Þá hafa sumar gossprungur og margar
dyngjur myndast utan hinna eiginlegu
eldstöðvakerfa (Ágúst Guðmundsson
1986d), þannig að samanlögð vídd
eldstöðvakerfa á skaganum er ef til
vill ekki fullkominn mælikvarði á
breidd þess svæðis sem verður fyrir
togstreitu. Frávikin eru þó varla veru-
leg, og 6. mynd sýnir að þegar breidd-
in er orðin yfir 30 km þá hefur frekari
aukning á breidd lítil áhrif á gostíðni.
Þrátt fyrir þessa varnagla, verður að
telja að líkanið gefi allgóða mynd af
gostíðni á Reykjanesskaga á nútíma.
Loks skal vikið að eldstöðvum sem
gjósa mjög oft, þ.e. á nokkurra ára
eða áratuga fresti í stuttan tíma. Á
plötuskilum eru Grímsvötn gott dæmi
um slíka eldstöð. Síðan um 1600 virð-
ast hafa orðið a.m.k. 7-11 gos á öld í
þessari eldstöð, en fyrir þann tíma
virðast gos hafa verið mun færri, ef
49