Náttúrufræðingurinn - 1989, Blaðsíða 38

með að grafa rásir, sérstaklega í halla.
Framburður fljóta eykst því gífurlega
og getur valdið vandræðum neðar á
vatnasviðinu þar sem vatnið er e.t.v.
notað til áveitna eða til raforkufram-
leiðslu.
Gróðurhúsaáhrif
Frá því að iðnbyltingin hófst, hefur
styrkur ýmissa gastegunda í andrúms-
lofti jarðar aukist og umsvif mannsins
hafa auk þess bætt nokkrum við sem
ekki fundust þar áður. Þessi efni
deyfa ekki verulega styrk inngeislunar
frá sólu sem er aðallega á sýnilegum
bylgjulengdum ljóss. Útgeislun jarðar
er hins vegar hitageislun á innrauðum
bylgjulengdum. Gösin gleypa geislun
á þeim bylgjulengdum og eftir því sem
styrkur þeirra vex, loka þau í auknum
mæli fyrir hitaútgeislun frá jörðu. Af-
leiðingin verður hækkun hita í loft-
hjúpi jarðar og eru þetta oftast kölluð
gróðurhúsaáhrif (þótt í raun sé skýr-
inga á hita í glerhúsum að leita í kyrru
lofti fremur en því að geislun með
innrauðum bylgjulengum komist ekki
út). Flestir vísindamenn virðast nú
sammála um að þessara áhrifa muni
gæta, en óvissara er hvenær það verð-
ur og hve mikið lofthiti muni hækka
(sjá t.d. Kerr 1988, Ramanathan 1988,
Hansen 1988, Hansen o.fl. 1989).
Hugsanlega fer marktækra áhrifa að
gæta fyrir aldamót. Nálægt eða fyrir
miðja næstu öld gæti meðalhiti jarðar
hafa hækkað um 2,5 °C til 5,5 °C
(Hansen o.fl. 1989). Hækkunin verður
þó mjög misdreifð yfir jörðina. Hún
verður minnst við miðbaug en mest út
til heimskautanna.
Talið er að um helming hugsanlegra
gróðurhúsaáhrifa megi rekja til aukins
koltvísýrings en mælingar sýna að frá
því um 1850 hefur magn hans í and-
rúmslofti aukist um nálægt 30%. En
hver er uppruni þessa koltvísýrings?
Aukninguna má í fyrsta lagi rekja til
bruna á plöntuleifum: kolum, olíu og
jarðgasi. Þessir lífrænu orkugjafar eru
leifar burkna, jafna og annarra
plantna sem mynduðu geysivíðlenda
fenjaskóga á kolatímabilinu fyrir um
350 milljónum ára. Þær rotnuðu ekki
heldur fergðust í tímans rás í loftfirrð-
um vatnsósa jarðveginum. Plöntur eru
að langmestu gerðar úr kolvetnum,
einkum sellulósa og tréni, og það er
þetta eldgamla, uppsafnaða kolvetni
sem bruni kola, olíu, jarðgass og
bensíns nú breytir í koltvísýring og
sleppir út í andrúmsloftið.
1 öðru lagi má rekja aukningu á
koltvísýringsmagni til skógaeyðingar
og þá fyrst og fremst eyðingar regn-
skóga. Fyrstu áætlanir bentu margar
til þess að framlag skógaeyðingar gæti
verið jafnmikið og bruna á jarðefnum
(Woodwell o.fl. 1978). Nýjar tölur eru
talsvert lægri (Woodwell o.fl. 1983).
Til dæmis benda útreikningar Detwil-
er og Hall (1988) til þess að framlag
skógaeyðingar sé nálægt 20% af fram-
lagi vegna bruna jarðefna.
Ein leið til að draga úr styrk kol-
tvísýrings í andrúmsloftinu er að
binda koltvísýringinn á ný í plöntum,
með öðrum orðum að hefja skógrækt í
stórum stíl. Þetta kann að hljóma æv-
intýralega en er engu að síður kostur
sem verið er að íhuga alvarlega
(Booth 1988, Byrne 1988).
FRIÐLÖND
Þegar á fyrri hluta næstu aldar
munu regnskógar vart verða til nema
sem tiltölulega litlar og einangraðar
„eyjar“ í hafsjó ræktaðs eða gróður-
snauðs lands. Ekki er óiíklegt að þá
verði aðeins eftir sæmilega víðlendir
skógar innst í Amason og í Kongó
(Diamond & May 1985). Á síðustu ár-
um og áratugum hefur þó mikið áunn-
ist í friðun svæða en óðum styttist sá
32