Náttúrufræðingurinn - 1989, Side 58

HRAUNRÓSIR
Þunnfljótandi basalthraun hafa tilhneigingu til þess að mynda helluhraun
þegar þau storkna. Yfirborð helluhrauna einkennast af fjölmörgum og mismun-
andi rennslismynstrum. Þessi mynstur eru afleiðing þess að þunnfljótandi hraun
sem rennur kóínar tiltölulega hratt á yfirborðinu, í snertingu við andrúmsloftið.
Þar myndast því þunn storkuskán sem er seig en eftirgefanleg í fyrstu, en verð-
ur stíf og brothætt er hún þykknar. A meðan skánin er enn seig getur hún tekið
á sig ýmsar myndir og form sem að mestu stjórnast af hreyfingum fljótandi
hraunsins sem undir rennur. Hraunreipin eru án efa best þekkt slíkra yfir-
borðsmynstra. Þau verða til þar sem skánin hrukkast og leggst í smágerðar fell-
ingar ofan á álum og lænum þar sem hraunið rennur undir. Þegar hraun storkn-
ar hins vegar í tiltölulega kyrrstæðum hrauntjörnum eða lautum valda iðu-
straumar og önnur hreyfing í kvikunni því að yfirborðsskorpan brotnar upp í
fleka eða jaka sem mjakast til og færast eftir því hvernig kvikan þrýstir á þá.
Þar sem jakar mjakast hver fram hjá öðrum í gagnstæðar áttir og smávegis
kvika þrýstist upp á milli jaðranna getur hún undist upp í skrúfur, snúða og rós-
ir um leið og hún stífnar. Slíkar hraunrósir mátti víða sjá verða til á Kröflu-
hraununum á meðan þau voru að renna. A myndinni sést ein slík á hrauninu
sem rann í september 1977. Ljósm. Páll Imsland.
Páll Imsland
Náttúrufræöingurinn 59 (2), bls. 112, 1989.
112