Náttúrufræðingurinn - 1989, Blaðsíða 9

ákveðinn tímamörk á aldur jarðhita-
ummyndunarinnar, ef gert er ráð fyrir
að öll misgengi hafi upprunalega verið
nær lóðrétt.
Ofan við jarðbikshraunlagið er 2-4
m þykkt setlag, víða dökkt og fín-
kornótt að sjá, og brotið í smáa ten-
inga eins og algengt er um millilög.
Annarsstaðar er það gjallkennt og
grænleitt ásýndar. Auk þess sjást surt-
arbrandslinsur í setinu, og kolaður
trjábolur, um 15 cm í þvermál, fannst í
skriðu rétt neðan við setlagið.
Þriðja hraunið, sem sýnt er á 4.
mynd, er 20-30 m á þykkt. Hraunið er
afskaplega þétt, dulkornótt og stál-
grátt í brotsári. Sama má segja um
næsta hraunlag ofan við það sem líka
er yfir 20 m á þykkt. Ofan á þessi
hraunlög leggst svo meira en 1 km
þykkur hraunlagastafli, sem nær upp
allan Lambatungnatind og inn undir
Vatnajökul.
í miðju surtarbrandslaginu á milli 1.
og 2. hraunlags á 4. mynd er þunnt
innskotslag, laggangur, sem hefur
svipaðan halla og hraunlögin. Lag-
gangurinn hlykkjast lítillega eftir surt-
arbrandslaginu og er misþykkur, frá
30 til 70 cm. Á stöku stað teygir hann
anga inn í hraunlagið fyrir ofan eins
og sýnt er á 4. mynd. Ekki er vitað
nákvæmlega um aldur innskotsins.
Það gæti tengst Múlatindamyndun og
væri þá frá kvarter. Líklega er það þó
eitthvað eldra, um eða yfir þriggja
milljóna ára gamalt.
BERGFRÆÐI OG UMMYNDUN
STORKUBERGSINS
Jarðbikshraunlagið er mjög sprung-
ið og mikið er þar um stórar holur, oft
um 4-8 cm í þvermál. Bergmassinn er
hinsvegar mjög þéttur og fínkorna.
Örfáir steindadílar sjást með berum
augum, annars er bergið dulkorna.
Dílarnir eru plagíóklas, ágít og ólivín,
hlutur þeirra er um 0,5 % af rúmmáli
bergsins. I grunnmassa bergsins hafa
myndast plagíóklas, ágít, málmsteind-
ir, ólivín og gler, meðalstærð kristall-
anna er aðeins 0,03 mm. Hraunlögin
næst undir og ofan á jarðbikshraun-
laginu eru mjög svipuð að gerð. Lag-
gangurinn er hins vegar frábrugðinn, í
honum eru einstaka stórir plagíóklas-
dílar, og grunnmassinn er mun gróf-
kristallaðri og gropóttari.
Bergefnagreiningar voru gerðar á
jarðbikshraunlaginu, og eins á hraun-
lögum þeim sem eru næst undir og
næst ofan á, sjá Töflu 1. Niðurstöður
eru að því leyti athyglisverðar, að
hraunin þrjú virðast vera svokallað
„milligerðarbasalt“ („transitional al-
kali basalt“, Sveinn P. Jakobsson
1979). Þetta sést m.a. af hlutfallslega
háu Ti02-innihaldi og lágu A1203-,
Si02- og MgO-innihaldi. Þótt ekki
verði endanlega úr þessu skorið vegna
ummyndunar hraunanna, þá má
benda á að meðal nútíma hrauna hér
á landi eru mjög svipuð hraun í eld-
stöðvakerfi því sem kennt er við
Heklu. Laggangurinn, sem sker surt-
arbrandinn, er aftur á móti frábrugð-
inn hraununum í efnasamsetningu
(Tafla 1), en hann er mjög svipaður
sumum hraunum í Veiðivatnakerfinu.
Bergfræðilegu athuganirnar gætu því
bent til þcss að aðstæður hafi verið
svipaðar og í austurgosbeltinu (Suður-
landsgosbeltinu), þannig að Kollu-
múlaeldstöðin hafi ekki verið í rek-
gosbelti, heldur í hliðargosbelti. Efna-
greiningar Helga Torfasonar (1979) á
bergi úr Kollumúlaeldstöðinni virðast
geta stutt þessa hugmynd. Þess má
geta hér til viðbótar að rannsóknir á
Geitafellseldstöðinni benda til að
rekhraði hafi verið lítill á virkasta
skeiði hennar (Guðmundur Ó. Frið-
leifsson 1983a).
Berglögin eru all ummynduð eins
175