Náttúrufræðingurinn - 1989, Blaðsíða 11

Tafla 2. Myndunarröð helstu ummyndunarsteinda í jarðbikshraunlaginu. The paragene-
tic sequence of the main secondary minerals in the asphalt-bearing lava.
I. Holur < 1 cm í þvermál; jarðhitaummyndun, hugsanlega við 40-80°C.
Steindir: síderít-zeólít-smektít-kalsít.
II. Holur > 1 cm í þvermál; jarðhitaummyndun milli háhitasvæða, hugsan-
lega við 80-120°C. Steindir: agat-bergkristall-kalsít-agat-bergkristall.
III. Holur > 1 cm þvermál; hitaummyndun á surtarbrandi vegna berginn-
skota, líklega við 115-150°C. Steindir: jarðbik-bergkristall.
dymít. Allar grennstu sprungur bergs-
ins eru einnig fylltar einhverjum af
fyrrnefndum steindum. Þessum um-
myndunarsteindum má skipta í þrjá
hópa. í fyrsta hópnum eru steindir í
holum sem eru minni en u.þ.b. 1 cm í
þvermál: síderít, zeólít, smektít og
kalsít (sjá Töflu 2), en auk þess koma
þar fyrir límónít, ópall og seladónít.
Sömu steindir finnast á veggjum stærri
hola. í öðrum hópum eru steindir í
holum sem eru stærri en u.þ.b. 1 cm í
þvermál, og utan á fyrrnefndum
steindum: agat, bergkristall og kalsít.
Auk þess kemur þar fyrir jaspís,
brennisteinskís og e.t.v. trídymít.
Jarðbikið er svo í þriðja hópnum, en
það er oft klætt kísilhúð, aðallega
bergkristal. Auðsætt er að þessir þrír
steindahópar eru myndaðir við mis-
munandi aðstæður.
Fyrsti steindahópurinn er afleiðing
einskonar fargummyndunar eða fyrstu
lághitaummyndunar. Svipaður steinda-
hópur myndaðist í Geitafellseldstöð-
inni meðan hún var að hlaðast upp.
Hann var talinn hafa myndast við út-
skolun bergsins, fyrst í köldu grunn-
vatni og síðan volgu og heitu (<
100°C) jarðhitavatni (Guðmundur Ó.
Friðleifsson 1983a og b). Katjónirnar
(Fe2+, Mg2+, Ca2+, Si4+) eru komnar
úr berginu sjálfu, en vatn og koldíoxíð
úr jarðhitavatninu. Þessi lághitaum-
myndun hefur að líkindum orðið við
40-80°C.
Annar steindahópurinn er að öllum
líkindum bein afleiðing af háhita-
virkni. Öll frumefnin voru aðkomin í
einskonar affallsvatni úr háhitasvæð-
um megineldstöðvanna. Kalsít- og
kísilútfellingar eru ákaflega algengar í
sprungubeltum sem teygjast út úr há-
hitasvæðum. Nægir í því sambandi að
vísa til silfurbergs- og jaspisnáma í
Hoffellsfjalli í um 5 km fjarlægð
(Guðmundur Ó. Friðleifsson 1983a).
Helgi Torfason (1979) kortlagði út-
breiðslu kalsíts umhverfis Kollumúla-
eldstöðina, og komst að því að kalsít
finnst eingöngu upp í 500-600 m hæð í
Lambatungnatindi. Það ásamt halla-
mislægi í jarðlagastaflanum í svipaðri
hæð bendir til að yfirborð jarðar hafi
varla verið mikið ofar þegar kalsít og
bergkristall mynduðust í holufylling-
unum neðst í Lambatungnatindi.
ítarleg leit var gerð að svokölluðum
vökvabólum í bergkristalnum og kals-
ítinu. Þær má nota til að mæla þann
hita sem kristallarnir mynduðust við.
Engar nothæfar vökvabólur fundust
og bendir það til að kristöllun hafi
verið það hæg að jarðhitavökvinn hafi
177