Náttúrufræðingurinn - 1989, Blaðsíða 13

5. mynd. Holufylling úr jarðbikslaginu (NI 10847). Sýnið er 12 cm á hæð. Jarðbikið var
neðan til í holunni en lak mestallt niður þegar hún var opnuð. Jarðbikið hefur upp-
runalega verið unt 6-7 cm3. Myndunarröð ummyndunarsteinda er smektít-agat-berg-
kristall-jarðbik-bergkristall. An amygdale from the asphalt-bearing lava. The sample is 12
cm in height. The asphalt was enclosed in the lower Italf of the amygdale. Its original vol-
ume was approx. 6-7 cm3. The paragenetic sequence is smectite-agate-rock crystal-asplialt-
rock crystal. (Ljósm. photo Sigurgeir Sigurjónsson).
um erlendum málum er notað sam-
heitið „petroleum" (þ.e. jarðolía, í
víðustu merkingu þess orðs) um olíu-
gas, olíu og jarðbik sem finnst í jörðu
og orðið hefur til af náttúrunnar völd-
um. Jarðolía er mestöll talin vera af
lífrænum uppruna, þótt ekki séu sér-
fræðingar á eitt sáttir um það atriði.
Olían myndast þá úr leifum lífvera
sem safnast fyrir í setlögum, hvort
sem er í sjó eða á landi. 1 sjó er
plöntu- og dýrasvif talið aðalþáttur-
inn, en á landi ýmsar plöntuleifar. Ef
svo hagar til, að lífrænar leifar lokast
inni í setlögum þannig að ekki verður
umtalsverð rotnun, eru komnar for-
sendur fyrir myndun olíu. Við ferg-
ingu jarðlaga hækkar hiti og þrýsting-
ur og hinar lífrænu leifar breytast stig
af stigi, súrefnið losnar frá og kolvetni
myndast smátt og smátt. Segja má að
lífræna efnið þróist stig af stigi þangað
til olía nær að myndast. Lægri hita-
mörk fyrir myndun olíu eru talin vera
nálægt 115°C í setlögum frá míósen-
plíósen, þ.e. í lögum sem eru 3-23
milljón ára (Tissot og Welte 1984).
Jarðolía er blanda kolvetna en sam-
setning getur verið breytileg frá einum
stað til annars. Greind hafa verið
179