Náttúrufræðingurinn - 1989, Blaðsíða 45

nær öllum öðrum eldfjöllum jarðar.
Því er hætta á að okkar hugmyndir
um eðli eldvirkninnar verði einhæfar,
staðnaðar og ófrjóar ef við látum okk-
ur nægja að horfa á og hugsa um þau
ein. Enginn lestur kemur að jafn góð-
um notum og persónuleg upplifun.
Það er líka gagnlegt fyrir okkur að
segja frá íslenskri eldvirkni á alþjóð-
legum vettvangi og heyra þar hvernig
hugmyndum okkar og þekkingu er
tekið.
Kagoshimaþingið er svo nýlega af-
staðið að áhrif þess eru ekki komin í
ljós nema að litlum hluta. Þó er ljóst
að það hefur orðið til þess að skerpa
viðleitni jarðvísindamanna um allan
heim til þess að láta náttúruna ekki
koma aftan að sér með óvænta at-
burði. Það hefur aukið mjög skilning
manna og hert vilja þeirra til þess að
læra allt það sem má gagnast til þess
að hægt sé að sjá náttúruhamfarir fyrir
og bregðast við þeim af raunsæi áður
en þær ríða yfir með ógnum og skelf-
ingu.
Heimaeyjargosið er nú sem óðast
að líða almenningi úr fersku minni.
En þó er ekki lengra um liðið en svo
að létt er að rifja það upp. Hvað
kenndi það okkur Islendingum um
viðbúnað við hamförum? Hvar er það
kerfisbundna skipulag eldvirkni- og
eldvirknihætturannsókna á Islandi
sem gosið sagði okkur að hér ætti að
koma á fót? Slíkt skipulag gæti meðal
annars varað okkur við gosi í Grinda-
vík, sagt okkur hvaða áhrif gos þar
gæti haft á byggðina og hvernig kom-
ast megi hjá því að það skelli á byggð-
inni óviðbúinni og af fullum þunga?
Slíkt skipulag ætti einnig að geta fært
okkur upplýsingar um það, á hvern
hátt árangursríkast væri að verjast
hraunrennsli við Hafnarfjörð, Hellu
eða Helguvík, hverjar séu líkurnar á
gjóskufalli á Keflavíkurflugvelli, í
Þórsmörk eða á Akureyri og þannig
má lengi telja.
Upp úr Heimaeyjargosinu uxu jarð-
skjálftamælingar hér á landi verulega.
Þær henta líklega allra mælinga best
til þess að vara við eldgosum, þ.e.a.s.
hvar gosa sé von. Þær segja hins vegar
ekkert um það hvernig gos muni haga
sér eða á hvern hátt skynsamlegast sé
að búast við gosi og verjast því. Slíkar
rannsóknir eru enn ekki stundaðar
hér að ráði. Upp úr Heimaeyjargosinu
varð Viðlagatrygging íslands einnig
til. Hún sér um tryggingar okkar
gagnvart náttúruhamförum og var
stofnun hennar mikil framför. En er
það nóg, að tryggja sig gagnvart tjóni?
Þarf ekki líka og ef til miklu fremur
að gera allt sem hugsanlegt er til þess
að koma í veg fyrir tjón og slys? Það
var að minnsta kosti ein af niður-
stöðum þingsins sem Japanir efndu til
af svo mikilli víðsýni og rausn og það
er boðskapur Kagoshima-yfirlýsingar-
innar.
ÞAKKIR
Þátttöku höfundar í Kagoshinta-þinginu
styrktu Norræna eldfjallastöðin og Við-
lagatrygging íslands. Undirbúning hér
heirna styrkti Skipulag ríkisins. Handrit að
grein þessari lásu Páll Einarsson og Guð-
rún Ólafsdóttir. Öllum þessum aðilum eru
færðar sérstakar þakkir.
HEIMILDIR
Aramaki, S., H. Fukuyama, K. Kamo &
M. Kamada 1981. Sakurajima Volcano.
Bls. 1-17 í Field Excursion Guide to
Sakurajima, Kirishima and Aso Vol-
canoes. Volcanological Society of Jap-
an.
The American Association of Petroleum
Geologists 1984. Plate-Tectonic Map of
the Circum-Pacific region (1:17.(KK).CKX)).
The American Association of Petrol-
eum Geologists, Tulsa.
211