Náttúrufræðingurinn - 1994, Side 42

5. mynd. Einn af hinum stóru gjallgígum í Vesturgjánni og þykk kargahraunstunga frá
lionum (bak við bílinn) þakinn þykkum vikurlögum frá síðasta gosi. - Big scoria crater
from eruption 2 and an aa lavaflow from the same eruption covered by strata of pumice
and ash from the last eruption. Mynd/photo Jón Jónsson.
nokkur þúsund ára gömul (14C). Hnútu-
hólmi eins og fleiri slíkir hefur fengið
hólma-nafnið af því að þeir eru óbrennur
(óbrennishólmar) í Skaftáreldahrauni og
skáru sig lengi mjög úr svörtu nýrunnu
hrauninu. Nú eftir að allt er orðið klætt
mosa eru mótin ekki alltaf auðfundin. Hitt
er þó nú þegar orðið ljóst að hér er um-
talsvert hraunasvæði, utan gervigíganna,
frá fyrra gosi.
Þessi kvísl Skaftáreldahrauns nær niður
að Hrossatungum, hefur fallið suður dalinn
milli þeirra og Blágilja og vestar milli
Leiðólfsfells og Sæmundarskers vestur i
dal Skaftár. Þessi hraunflóð hafa síðast
runnið úr Vesturgjánni, enda má sjá að þau
hafa runnið út á hraun þau sem farið hafa
niður farveg Skaftár vestur af Leiðólfsfelli.
Vestan við síðastnefndan gíg tekur við
slétta þar sem hraun og gígir eru svo
sandorpnir að rétt aðeins mótar fyrir sum-
um gíganna. Slétta þessi er nefnd Val-
gerðarslétta og nær yfír tæpa 2 km. Er þá
komið að vestasta kafla Eldborgaraða, en
hann má telja að sé lítið innan við 3 km.
Fyrsta lýsingin á þessum gígum er frá
hendi Þorvaldar Thoroddsens 1893 og er
hún aðeins með almennu orðalagi. Næstu
lýsingu þeirra eigum við Hans Reck (1910)
að þakka. Ekki getur hún talist nákvæm en
góðar athuganir hefur hann gert. Hann
nefnir m.a. niðurfall vestan við enda
gígaraðarinnar, en liklega er það nú horfíð.
Annað sem hann tekur eftir er: „dass ein
Schlackenkegel der Lange nach durch-
gerissen ist“, að gjallgígur er rifínn að
endilöngu. Þessi athugun er hárrétt, en
Reck hefur ekki gert sér grein fyrir hvað
það í raun og veru var sem hann sá en taldi
að það þýddi aðeins „zwei verschiedene
Phasen der Eruptionen", tvö mismunandi
stig eldvirkninnar. Það er hins vegar full-
komlega ljóst að hér er um tvö mismun-
andi gos að ræða. Gjallgígirnir eru feikna-
miklar bungulaga dyngjur og í þeim sér
ekki í hraun. Þeir eru nær alls staðar
klæddir þykkri mosakápu en undir henni
eru, einkum um gígina neðanverða, þykk
120