Náttúrufræðingurinn - 1994, Blaðsíða 48

11. mynd. Myndun grjót- og öskuflóðsins,
sem sýnt er á 9. mynd. Helgi Torfason
teiknaði eftir frumdrögum höfundar. - Ori-
gin of the rock and ash flow, cf. fig. 9.
Drawing by Helgi Torfason after a sketch
by the author.
engan efa á að það sé þessi gígur sem að
réttu heitir Byrða, en það nafn hefur verið
notað um ámóta háan gíg norðar í gíga-
röðinni (Haraldur Matthíasson 1963). Hér
hefur nafnabrengl átt sér stað á sama hátt
og um Fljótsodda. Gígur þessi reyndist 60
m hár mælt með loftþyngdarmæli 29. júlí
1992. Byrða er byggð úr gjalli og er án efa
frá fyrra gosi. Sunnan undir henni er dálítið
hraunsvæði, sem nær vestur með henni
þeim megin og er örugglega frá Byrðu
komið. Ofan á því eru geysistórar hraun-
kúlur (bombur) sem örugglega eru frá
lokaþætti gossins. Mjög flókið gígasvæði
er næst norðan við Byrðu, og verður ekki
nánar um það fjallað að sinni. Svo, tæpum
100 m norðar, er afar stór hraungígur frá
síðasta gosi, en þá er komið að enn einum
svörtum ösku- og gosmalargíg sem hefur
öll hin sömu einkenni og allir þeir sem nú
hafa nefndir verið. Norður af þessu er
bungulaga hæðardrag þakið þykkum
vikurlögum frá síðasta gosi svo aðeins sér
þar á stöku stað í eldra berg undir.
Svo virðist sem ösku- og vikurgos hafi
verið öllu meiri hér en í Vesturgjánni. Svo
sem 240 m norðan við Byrðu rís hár og
snarbrattur gígkambur sem er eins byggður
og örugglega jafngamall. Svo þunnur er
þessi kambur að vel verður að gæta sín
þegar hann er genginn, því að austan eru
hengiflug. Út yfír hann til norðurs hangir
sundurlaus hraunsvunta sem orðið hefur að
samfelldu flóði sem hefur náð niður fyrir
rætur gíghólsins, og myndar það smá-
hrauntungu sem endar í dálitlu dalverpi.
Ljóst er að hrauntunga þessi hefur orðið til
í ákafri kvikustrókavirkni í þeim mikla gíg
sem sunnan undir gjallrimanum háa er (12.
mynd). Þetta hefur skeð í Skaftáreldum en
gígriminn þá verið til, þ.e.a.s. hann er frá
fyrra gosi. Þar eð hann nær út á öskugíginn
er sá sýnilega elstur í röðinni. Þama era því
ummerki um öll þrjú gosin einnig í Austur-
gjánni. A frábærri mynd í bók Bjöms
Rúrikssonar (1990) má sjá þetta alll. Frá
áðurnefndu dalverpi gengur um 1,1 km
langur svartur gígrimi sem ég hef skírt,
skemmri skím, „Langa-Svart“, enda til-
heyrir hann myndunum frá fyrsta gosi og
ber öll einkenni þess. Hraun liggur upp að
honum að norðan en tunga úr því teygir sig
niður í dalverpið, sem áður er nefnt, til
móts við hraunspýjuna sunnan frá. Suður-
endi þessa öskurima er breiðastur og er þar
fullir 300 m. Sunnan, réttara sagt suðaust-
an undir honum hefur í Skaftáreldum verið
hrauntjörn vel 700 m löng og í henni
a.m.k. fímm spúandi gígir, en afrennsli
virðist tjörn sú hafa haft um skarð í suð-
vesturenda öskugígsins og sameiginlegt
með stóru hraungígunum þar næst fyrir
sunnan. Þarna virðist hraungígaröðin frá
1783 hafa hliðrast til um eina 130 m til
norðvesturs. Breiðar hrauntraðir liggja til
suðurs og suðausturs.
Út frá „Langa-Svarti“ norðvestanverðum
gengur dálítið hraun, allhátt og skarpt af-
markað, en sunnan undir því eru tveir litlir
kleprastrompar, sennilega gervigígir. Ekki
verður ráðið í uppruna þessara myndana,
en ljóst er að þær eru gamlar. Um 300 m
126