Náttúrufræðingurinn - 1994, Qupperneq 56

2. mynd. Hér sést jyrsta sprengingin eins og hún birtist vísindamönnum í Calar Alto
stjörnustöðinni á Spáni, en þeir voru meðal hinna fyrstu til að birta myndir af atburðinum.
Myndaröðin er tekin á innrauða sviðinu (hitamynd) og sýnir heit svœði sem skœr. Heiti
bletturinn til hœgri við Júpíter er tunglið Jó, en Jó er eitt af Galíleó-tunglunum svokölluðu
og er vel sýnilegt í litlum sjónaukum. Fyrsta myndin (efst t.v.) sýnir Júpíter og tunglið Jó
rétt Jyrir áreksturinn en á nœstu mynd (efst til hœgri) er bjarminn frá sprengingunni að
koma í Ijós beint fyrir neðan stóra rauða blettinn. A hinni þriðju er hann orðinn svo mikill
að birtan er álíka mikil og birta tunglsins Jó. Iframhaldi afþessu varð Ijóst að sjá mátti að
minnsta kosti suma árekstrana í litlum sjónaukum. Myndir Calar Alto Observatory.
stærðum og gerðum voru því endurskoðað-
ar og allir sem vettlingi gátu valdið gerðu
tól sín og tæki klár í að mæla og mynda
árekstrana. Gallinn var bara sá að brotin áttu
að lenda á bakhlið Júpíters frá jörðu séð og
því ekki víst að mikið sæist til þeirra. Að
vísu voru árekstrarstaðimir svo stutt inni á
bakhliðinni að ekki áttu að líða nema um
20-30 mínútur þar til Júpíter hefði snúist
það mikið að staðirnir kæmu inn á
framhliðina og yrðu þá vel sýnilegir frá
jörðu.
■ VIKAN
Eftirvæntingin eykst
Þegar 16. júlí rann upp jókst eftirvæntingin
meðal stjarnvísindamanna um allan heim
verulega, en samkvæmt útreikningum átti
fyrsta brotið að skella á Júpíter rétt fyrir kl.
20 þann dag. Fyrirfram bjuggust menn ekki
við stórkostlegum hamförum í þessum
fyrsta árekstri. Kjamabrotið var tiltölulega
lítið, en þau stærstu áttu að falla þann 18.
um kl. 8:30 og þann 20. um kl. 20. Þó vissu
menn að öll brotin koma inn í gufuhvolf
Júpíters með hraða sem nemur um 60 km/s
eða um 216.000 km/klst. Ef brotin eru úr
þéttu efni, t.d. þéttum ís eða bergi, verður
áreksturinn líkt og árekstur við vegg,
jafnvel þótt efstu loftlög Júpíters séu
tiltölulega þunn þar sem hraði brotanna er
svo mikill. Ef brot sem er um 1 kilómetri í
þvermál skellur með ofangreindum hraða á
gufuhvolfí Júpíters er orkan í árekstrinum
jafngildi nokkur hundruð þúsund
megatonna af sprengiefninu TNT. Stærri
134