Náttúrufræðingurinn - 1995, Blaðsíða 18

5. mynd. Aríð 1798 var frumefni nr. 52
nefnt tellúr en tellus á latínu merkir jörð.
Myndin sýnir hvernig jörðin birtist Neil
Armstrong ogfélögum á leið til tunglsins í
Appolló 11 árið 1969. Mynd Geimferða-
stofnun Bandaríkjanna.
Hatchett nýtt frumefni í málmgrýti sem
breska þjóðminjasafninu hafði verið sent
frá Ameríku fimmtíu árum áður. Hann
nefndi frumefnið columbíum til heiðurs
Ameríku. Ári síðar var Svíinn Anders
Gustav Ekeberg að efnagreina sýni af
málmgrýti sem hann vissi að innihélt
frumefnið tantalum. Hann uppgötvaði þá
nýtt frumefni sem hann nefndi niobíum,
vegna þess að það hafði svipaða eiginleika
og tantalum. í grískum sögnum er Niobe
dóttir Tantalosar, sem var sonur Seifs.
Tantalos var dæmdur til vítisdvalar og
stóð í vatni upp að hálsi, en vatnsyfirborð-
ið lækkaði í hvert skipti sem hann beygði
sig niður til að drekka. Á hliðstæðan hátt
getur tantalumoxíð (Ta005) ekki „tekið
inn“ vatn, þ.e. það leysist ekki í sýru.
Síðar kom í ljós að þessi tvö frumefni,
niobíum og columbíum, voru eitt og sama
frumefnið; Evrópubúar notuðu nafnið
niobíum en Ameríkumenn columbíum.
Alþjóðasamband efnafræðinga (IUPAC)
hafði árið 1921 sett á laggirnar nefnd um
nafngiftir í ólífrænni efnafræði. Það kom í
hlut þessarar nefndar að setja niður deilur
um tvö fyrrgreind nöfn og frá árinu 1949
hefur frumefnið verið nefnt niobíum.
Óljóst er hvað réð ákvörðun nefndarinnar,
en hins vegar má benda á að þegar
frumefnið fannst var sú aðferð algengust
til nafngiftar að notast við goðafræði og
hjátrú. Sú venja kom síðar að tengja nöfn
frumefna landsvæðum.
6. mynd. Frumefnið þóríum er nefnt eftir Ásaþór. Myndin sýnir þrumuguðinn á ferð um
himininn í reið sinni. Teikning eftir Peter Madsen (Madsen & Rancke-Madsen 1979).
248