Náttúrufræðingurinn - 1995, Qupperneq 45

ÆVINTYRIÐ I SILJANSKALINNI
Siljanskálin er einn stærsti þekkti loft-
steinsgígur í Evrópu, 30^t0 km í þvermál,
myndaður fyrir um 360 milljón árum, eða
u.þ.b. við upphaf kolatímabilsins. Höggið
mun hafa verið nægilegt til að sprengja
jarðskorpuna allt niður í möttul. Alla
jafna er jarðstöðuþrýstingur nægilegur til
að loka þannig mynduðum sprungum, en
við möttulþrýsting gæti sæmilega kröft-
ugt gasstreymi náð að halda þeim opnum
og því gæti þar opnast greið leið til yfir-
borðs fyrir metan úr möttli, og engin
hætta væri á kvikuferlum sem breytt gætu
metaninu eins verða vill á plötuskilum
eða við eldfjöll.
Eins og fram kemur í greininni telur
Gold Siljanskálina einn þeirra staða þar
sem ákjósanlegar aðstæður eru til út-
streymis ólífmyndaðra kolefnissambanda,
t.d. olíu. Þetta varð til þess að hafnar voru
athuganir á svæðinu með olíuleit í huga í
samvinnu við Gold. Frumathuganir virt-
ust mjög jákvæðar. Jarðeðlisfræðilegar
mælingar gáfu m.a. vísbendingar um
góða lekt, þ.e. mikið sprungið berg, og
jarðefnafræðilegar kannanir leiddu í ljós
bæði gas og olíu í jarðvegi. Bergið í skál-
inni er granít, umkringt setbergi á jöðrum
hennar og gætu olíulekar á yfirborði átt
uppruna í því.
A grundvelli þessara niðurstaðna var
tekin ákvörðun um að bora 7,5 km djúpa
holu á vegum Vattenfall („Landsvirkjunar
Svíþjóðar“). Hófst borun í júní 1986 og
lauk í mars 1990 eftir töluverða erfið-
leika, einkum neðan 5 km dýpis. Loka-
dýpi varð 6,7 km.
Nokkurt gas kom upp við borunina,
aðallega köfnunarefni, og var samsætu-
samsetning þess innan þeirra marka sem
þekkt eru í andrúmslofti. Kolvetni voru
aðeins í snefilmagni og samsetning þeirra
benti til tvenns konar uppruna. Annars
vegar virtist koldíoxíð hafa hvarfast við
vetni, sennilega fyrir áhrif boraðgerða
(þar sem járn og ryð virka sem hvatar).
Hins vegar fannst frummetan sem hefur
lokast inni í kviku löngu áður en loft-
steinninn féll. Athuganir á öðrum loftteg-
undum, svo sem vetni og helíum, styðja
og þá niðurstöðu að sáralitlar líkur séu á
að þarna sé að fínna kolvetnisgas ættað úr
möttli.
Árið 1987 kom upp af um 6 km dýpi 10
m löng borstöng full af leðju, sem við
greiningu reyndist sambland af magnetíti
(,,ryði“) og olíu. Gold færði rök að því að
hér hlyti að vera um að ræða ólífmyndaða
olíu og beitti fyrir sig magnreikningum til
að útiloka borolíu, þ.e. hann taldi meira
hafa komið upp en nokkurn tíma hefði
farið niður. Einnig benti hann á að vatn
hefði tapast og taldi hann olíu hafa komið
í staðinn og ennfremur að nikkelstyrkur
væri hærri í olíunni sem upp kom en þeirri
sem notuð var við borunina. Aðrir komust
að þeirri niðurstöðu að greinilega væri um
að ræða olíu, sem hefði ummyndast úr á-
kveðinni tegund af smurolíu sem byrjað
var að nota við boranirnar stuttu áður en
leðjan kom upp. í lokaskýrslu Vattenfall
var sú afstaða tekin. Gold og samstarfs-
menn reyndu að stöðva útgáfu skýrslunn-
ar en tókst ekki og ákvað Vattenfall að
hætta samstarfi við þá.
í sjónvarpsþætti sem gerður var um
þetta milljónafyrirtæki 1991 kom í ljós að
í nóvember 1984 hafði hópur sérfræðinga,
sem ráðinn var til að gera óháða athugun
fyrir Vattenfall, skilað neikvæðu áliti
sem var trúnaðarmál og hafði aldrei verið
birt.
Gold og félagar létu ekki bugast og
stofnuðu nýtt fyrirtæki, Dala Djupgas
Projekt, og hófu borun nýrrar holu árið
1991 og hafa 11.200 smásparifjáreigend-
ur lagt fé í það. Á ýmsu hefur gengið,
verkefnis- og framkvæmdastjórum verið
sagt upp og niðurstöður athugana ekki
legið á lausu. Snemma árs 1993 var borun
hætt enda sýnt að hún myndi engum
árangri skila.
275