Náttúrufræðingurinn - 1995, Qupperneq 47

LAGAKFLfÓTSORM URINN
Lagarfljótsormsins mun fyrst getið í Skál-
holtsannál en þar segir í annál ársins 1345:
„Sýndist einn undarlegur hlutur austur í
Lagarfljóti og Fljótsdalshéraði og vita
menn að kvikt var. Sýndist stundum sem
eyjar stórar en stundum skýtur upp lykkj-
um og sund á milli og margra hundraða
faðma langt. Enginn veit digurleika á því
og hvorki hefur sést á því höfuð né sporður
og vita menn því eigi hvað undra það var.“
Helgi Hallgrímsson ritaði ágæta grein
um orminn í Týli 1982 og eru skrímslinu
gerð skil þar. Helgi rekur skýringar þær
sem menn hafa haft á sýnum fólks. Eggert
og Bjami álitu að skýra mætti tilvist orms-
ins með undarlegum gufum sem birtust í
ýmsum myndum. Olafur Davíðsson varð
hins vegar fyrstur til að setja fram þá hug-
mynd að ormurinn stæði í sambandi við
uppstreymi mýragass. Það leiddi þó ekki
til rannsókna á gasinu en ormurinn hefur
átt nokkuð erfitt uppdráttar síðan.
f íslandslýsingu Odds biskups Einars-
sonar sem rituð er um 1600 kemur fram að
landskjálftar geti fylgt brölti ormsins. Lík-
legt er að þarna leynist mikill sannleikur.
Rotnun jurtaleifa í setlögunum á botni
Lagarfljóts myndar metangas sem getur
safnast þar fyrir undir þéttum leirlögum. Ef
gildran brestur skyndilega nær allmikið
gas að rísa til yfirborðs á skömmum tíma
og gasið getur jafnvel rifið með sér stykki
af botninum sem fljóta upp til yfirborðs en
sökkva síðan aftur er gasið hefur losnað úr
þeim. Þetta fyrirbæri notaði Ólafur Davíðs-
son til að útskýra Lagarfljótsorminn um
aldamótin 1900 og er skýringin upprunnin
í Noregi. Ef öflugur landskjálfti ríður yfir
Austurland er líklegt að töluvert gas losni
úr botnsetinu og ormurinn fari á kreik.
Helgi Hallgrímsson (1982) hefur dregið
saman á kort helstu staði þar sem ormurinn
hefur sést (sjá næstu síðu). Þar kemur fram
að ormurinn hefur birst oftar á innanverðu
Fljótinu en utanverðu og oftar við austur-
landið en vestanmegin. Hér skal ekkert
fullyrt um það hvers eðlis ormurinn er, en
ljóst er að hann tengist ekki beint þeim
helstu uppkomusvæðum gassins sem hér er
fjallað um. Sumarið 1984 var Oddur Sig-
urðsson á ferð við Lagarfljót og varð var
við fyrirbæri er líktist ormi úti í Fljótinu.
Hann festi það á mynd sem birt er hér að
neðan.
277