Samvinnan - 01.06.1944, Blaðsíða 41

5.-6. HEFTI
SAMVINNAN
legar og bréflegar, bæði af embættismönnum og ein-
stökum mönnum."
Flutningsmaður ætlaðist til, að hlutfallskosin þing-
nefnd fengi rétt rannsóknardómara til að kveðja fyrir
sig til rannasóknar og yfirheyrslu, sem sakborninga,
opinbera starfsmenn og alla þá einstaklinga, sem fást
við mjólkurframleiðslu í landinu. Má telja sennilegt,
ef farið hefði verið eftir orðanna hljóðan, myndi
hafa mátt til að kalla á sakborningabekk, sam-
kvæmt ósk G Th., allt að því helming íslenzku þjóð-
arinnar. Mætti segja, að ekki var beðið um lítið, og
að mikils þótti við þurfa um yfirboðið til að standa
ekki að baki kommúnistum í yfirboði um fjandskap
við bændur og félagsskap þeirra.
Það mætti rita langa ritgerð um hina háðulegu
fávísi og framhleypni, sem kemur fram í þessari til-
lögu. Þar er gert ráð fyrir, að setja þurfi stórfellda
rannsóknarnefnd á mjólkurframleiðendur, sérstaklega
þá, sem búa á landinu sunnan og vestan heiðar. En
þessir menn hafa með frjálsum félagsskap komið
málum sínum í það horf, að þeir flytja daglega til
Reykjavíkur og Hafnarfjarðar neyzlumjólk úr átta
sýslum. Hér er mjólkin flutt úr mikilli fjarlægð, eftir
misjöfnum vegum, yfir fjallgarða og firði til Reykja-
víkur. Þar er mjólkin hreinsuð í þeirri vinnslustöð,
sem þótt hafði óaðfinnanleg meðan mjólkursamsalan
var ekki til. Síðan er mjólkinni dreift til fjölmargra
búða í Reykjavík og Hafnarfirði þannig, að mjög er
ólíkt erfiði neytandans að ná mjólkinni úr sölubúð,
svo að segja við húsdyr sínar, eða framleiðandans,
sem annast hinn langa og erfiða flutning vörunnar,
hreinsun hennar og dreifingu.
Gunnar Thoroddsen er bæjarfulltrúi í Reykjavík,
og hefur verið það um nokkurra ára skeið. Þar hefur
hann og skoðanabræður hans í viðskiptamálum, haft
gott verkefni til að sýna skipulagshæfileika sína og
löngun til að bæta úr réttmætum þörfum bæjarbúa.
Nýr fiskur er mesta neyzluvaran í Reykjavík. En
þar gengur allt á tréfótum. Bæinn vantar fisk dögum
og stundm vikum saman. Fiskurinn er fluttur eftir-
litslaust úr allfjarlægum verstöðvum. í stað þess að
Reykjavík ætti að hafa á boðstólum handa sínum í-
búum betri neyzlufisk en nokkur önnur höfuðborg
í veröldinni, sökum hinnar ágætu aðstöðu til fiski-
miðanna og röskleika íslenzkra sjómanna, þá má
heita, að þessi þáttur í vöruaðdráttum Reykvíkinga
sé í fullkominni vanhirðu og niðurlægingu. Ýmsir
röskir menn reyna, undir hinum erfiðustu kringum-
stæðum, að hafa á boðstólum góðan fisk til daglegrar
neyzlu. En þeir hafa engan stuðning fengið frá bæj-
arfélaginu. Og enga uppörvun, sem nokkurs er met-
andi, til að koma fisksölumalum bæjarins í gott horf:
Ef borið er saman skipulag mjólkurmálanna í Reykja-
vík og vanstjórn fisksölumálanna á vegum bæjarins,
þá er munurinn jafn glöggur og á degi og nótt.
Það skorti gersamlega grundvöll undir sókn af hendi
Gunnars Thoroddsens í þessu máli. Vangæzlan í fisk-
sölumálinu sýndi, að hér var ekki um að ræða einlæg-
an umbótaáhuga, heldur að tillaga hans var pólit-
ískt ofsóknarmál, hliðstætt sókn kommúnista á hend-
ur bændum, enda var hreyfingin þaðan komin.
Umkvartanir neytanda í Reykjavík og Hafnarfirði
voru að því leyti ósanngjarnar, að Samsalan bauð
neytendum í þessum bæjum betra skipulag í mjólkur-
málinu heldur en þeir höfðu áður, og betra en fyrir-
komulag þeirra á fisksölunni. Samsalan er svo vel
rekin undir stjórn Halldórs Eiríkssonar, að vinnslu- og
dreifingarkostnaður mjólkur í Reykjavík er minni á
hvern lítra en í nokkurri annarri borg í nálægum
löndum. Mjólkurskortur er nokkur á vissum tímum
árs, en til er líka grasskortur. Skortur á þurrki um
heyannatímann, skortur á vinnukrafti, þegar óeðli-
leg aðsókn er að stundarvinnu í stærstu kaupstöðum.
Allt eru þetta óviðráðanlegar ástæður í mjólkurmál-
unum. Hinu verður ekki neitað, að þegar bændur
leggja stund á að koma daglega mjólk til Reykjavíkur,
vestan úr Staðarsveit og austan úr Mýrdal, og úr öll-
um sveitum sem nær liggja, þá er sannarlega ósann-
gjarnt að áfella bændur fyrir mjólkurskort í höfuð-
staðnum.Ásakanir GunnarsThoroddsens í garð bænda,
út af vöntun á skyri, rjóma og mjólk, voru bergmál
af menningarleysi og tilefnislausum þótta hinna ný-
ríku oflátunga í höfuðstaðnum. Það fólk, sem kvartaði
um vöntun á skyri og rjóma í Reykjavík hefði átt að
leggja á sig um eins eða tveggja ára skeið erfiði þeirra
karla og kvenna, sem störfuðu að mjólkurframleiðsl-
unni undir þeim kringumstæðum, sem þá voru fyrir
hendi.
í ályktun sinni kom Gunnar Thoroddsen að setu-
liðinu og og mjólkurkaupum þess. Fyrst var það talið
opinbert rannsóknarefni, hve mikið mjólkurmagn
setuliðið fengi, en jafnframt talað með ugg og kvíða
um þann tíma, þegar setuliðið væri hætt að kaupa
mjólk á íslandi. Á þessum vettvangi fékk Gunnar
Thoroddsen nýja bandamenn. Alþýðuflokksmenn
vildu ekki láta þetta einstæða færi ganga úr greipum
sér til að sýna umhyggju sína fyrir velferð mjólkur-
kaupenda í Reykjavík og Hafnarfirði. Tveir af rösk-
ustu þingmönnum Alþýðuflokksins, Emil Jónsson og
Haraldur Guðmundsson, sem báðir höfðu verið stuðn-
ingsmenn mjólkurskipulagsins 1934 og næstu ár á
eftir, fluttu nú þingsályktun svohljóðandi: „Alþingi
ályktar að skora á ríkisstjórnina að að hlutast til um
að sala á mjólk til setuliðsins verði stöðvuð, meðan
skortur er á neyzlumjólk í Reykjavík og Hafnarfirði“.
Allt umtal blaða og þingmanna um of mikla mjólk-
ursölu til setuliðsins, voru orð í ótíma töluð. Setulið
Breta og Bandaríkjamanna hafði varið ísland fyrir
örlögum tveggja náskyldustu frændþjóðanna. Her
Bandaríkjanna var hér auk þess með sérstökum
landvarnarsamningi við íslendinga. _Það var sú
minnsta viðurkenning í verki frá hálfu íslendinga, að
selja hernum nokkuð af þeirri neyzluvöru, sem ekki
verður flutt ný langar leiðir. Auk þess hafði yfirmað-
ur hersins gætt ýtrustu varasemi í þessu efni, enga
mjólk keypt nema fyrir tilmæli íslenzkra stjórnar-
valda, og þá helzt handa sjúklingum í sjúkrahúsum
sínum. Herforingi Bandaríkjamanna hafði margsinn-
is tekið fram, að hann vildi að liðsmenn sínir fengju
ekki mjólk, nema þá sem bagalaust var fyrir íslend-
inga að missa. Frá hálfu herforingjans var um að
ræða nærgætni og kurteisi, sem mjög bar af. Frá hálfu
173