Samvinnan - 01.06.1944, Blaðsíða 45

5.-6. HEFTI
SAMVINNAN
Davið Stefánsson: Vopn guð-
anna. Þorsteinn M. Jónsson gaí
út. Akureyri 1944.
Hið nýja leikrit Davíðs í Fagra-
skógi er, svo sem kunnugt er,
skáldlegur áróður í leikritsformi
fyrir frelsi og mannréttindum, en
móti kúgun nazista og kommún-
ista. Fyrir svo sem fjórðungi aldar,
mjmdi fáum hafa komið til hugar,
að skáldin myndu þurfa að hefja
baráttu fyrir frelsi og mannrétt-
um. Um það leyti hugsuðu mestu
þjóðir heimsins, að sú barátta
heyrði fortíðinni til. En svo var
ekki. Tvær grimmilegar kúgunar-
stefnur hafa á síðasta aldarfjórð-
ungi færzt í aukana og mátti
minnstu muna fyrir nokkrum
missirum, að þær tækju höndum
saman og steyptu miðaldakúgun
af versta tægi yfir allan hnöttinn.
Núverandi styrjöld er úrslitabar-
átta við nazismann. Ef sú stefna
tapar, sem vonlegt má telja, þá er
hin kúgunarstefnan enn við völd
í einu stórlandi heimsins. Það er
þess vegna ekki ótímabært, þó að
eitt af beztu skáldum, sem nú er
uppi í landinu, taki til meðferðar
þetta verkefni: Hættuna sem nú-
tímamenningunni stafar af ein-
sveit. Þannig eru viðburðir sögunnar, — slitrótt og
samhengislaust rugl. Strax í upphafi hennar er fjasað
um þjófaleitir, eins og til að punta upp á sveitarbrag-
inn. Það er valið fátækasta fólkið til að leita hjá. En
höfundinn hefur annaðhvort skort ímyndunarafl
sjálfan eða þótt full mikið að gera þjóf úr karlarýjun-
um.
Það er talið til viðburða, að hundur sprænir eða
bóndi pissi í moldarvegg. Það er langt og fjálglegt mál
um það, er ung stúlka, aðalpersóna sögunnar, Herdís
Hermannsdóttir, — fær tíðir í fyrsta sinn. Það eru all-
fáránlegar hugmyndir, sem þessi ungi maður virðist
hafa um eðli og ástand ungra kvenna. Er það kannske
vorkunn, þar sem hann hefur aldrei verið lítil stúlka,
en hugarórar hans eru því óbermilegri. En sjálfsagt
tekst honum mjög sæmilega að lýsa holdlegum sam-
förum karls og konu. Hann virðist hafa allt annan
smekk en Þorsteinn Erlingsson, sem sagði:
„Þann stað, sem helgast ástum einum,
má ekki snerta fótur vor.
í dögg á Edens aldinreinum,
sjást aldrei nema tveggja spor“.
Óli karlinn er ekki feiminn við að skyggnast af and-
ans sjónarhól og gerast þriöja persóna í leiknum, enda
er þetta víst eini viðburðurinn í bókinni, sem gefur
henni rétt til þess að kallast saga. Það er eins og hann
ranki þarna aðeins við sér, að það séu þó til menn.
Höfundur er undrandi yfir því, að Kristín hans skuli
ekki jórtra. — Ég er undrandi yfir því, að sagan hans
skuli ekki geispa upp í lesandann.
Gott er til þes að vita, að bókin skuli vera svo lang-
dregin og þyngslalega skrifuð, að enginn eða að
minnsta kosti fáir unglingar munu endast til að lesa
hana og fá þess vegna ekki kost á að drekka í sinn
bljúga barnsheila það ófremdarkjaftæði, sem þar er
haugað saman á 432 blaðsíðum.
En hvað skyldu annars þessar bókmenntir eiga að
færa okkar þjóð? Hvaða lífsóður er það, sem þær eiga
að enduróma í sál þjóðarinnar? Á þetta niðurlægjandi
ofmetnaðarraus að styrkja trú þjóðarinnar á sjálfri
sér og sínum rétti?
Eða á það að vera bending til hinna sterku vina lít-
ilmagnans úti í heiminum? Bending um að koma
þessum undirokuðu, sárþjáðu vesalingum til hjálpar,
— þessum vesalingum, sem bundnir eru á básum ís-
lenzkrar harðýðgi og miskunnarleysis?
Hver er meining þessara postula, sem sýnkt og
heilagt eru að níða hina íslenzku þjóðarsál og draga
fram afskræmismyndir af innsta kjarna hennar?
Það er áreiðanlega ekki gert fyrir okkur, alþýðu-
fólkið úr sveitum landsins. Við eigum það, sem betra
er en þetta óaldarrugl. Áttum við ekki Jónas, sem
kvað: „Traustir skulu hornsteinar hárra sala, í kili
skal kjörviður. Bóndi er bústólpi, bú er landstólpi,
því skal hann virður vel“. Og Eggert Ólafsson kvað
mest um bóndabæ, sem blessun fylgir sí og æ, af því
að hjónin eru þar öðrum og sér til glaðværðar.
Við viljum ekki skipta á máli og anda þessara
manna fyrir þetta lúsalötur, sem nú er oftast verið
að bjóða okkur. Það er engu líkara en það sé samn-
ingsbundið meðal allmargra rithöfunda okkar, að
þeir stæli hver annars holtaþokuvæl og skrumskæli
hvers annars skrumskælingar til þess að alþýða
manna ruglist í ríminu og fari að trúa því, að þetta
andlega getuleysi sé nýr gróandi í bókmenntun og
glæpist því jafnvel á að taka það sér til fyrirmyndar.
En allir þeir, sem hafa óbrjálaða dómgreind, munu
finna hinn andlega uppskafningshátt, sem gengur
eins og rauður þráður gegnum þennan kramara og
kaupmangaravarning.
Með heitri ósk um, að ný ritöld megi hefjast með
nýstofnuðu lýðveldi, ritöld, sem sýni heiminum það,
að við íslendingar erum þjóð, sem eigum rétt á að
vera frjálsir menn í frjálsu landi.
Reykjavík, 7. júlí 1944.
Anna frá Moldnúpi.
177