Samvinnan - 01.06.1944, Blaðsíða 43

5.-6. HEPTI
SAMVINNAN
„Fjallið og draumurinrV4
Anna frá Moldnúpi segir höfundi til syndanna.
Nýlega barst mér í hendur bók, sem út kom fyrir
skömmu, eftir eitt af okkar ungu launuðu skáldum,
Ólaf Jóhann Sigurðsson. Bókin heitir „Fjallið og
draumurinn“. Hún er 432 bls., ekki alllitlar að formi,
prentuð smáu letri. Af þessu geta allir séð, að ekki
eru umbúðirnar svo litlar, að eitthvað gæti innihaldið
verið, ef það færi þar eftir.
Þar sem bók þessi lýsir eingöngu sveitalífinu, og ég
er sveitabarn, — uppfóstrað við hjarta íslenzkrar
náttúru, — hef ég lært að vinna og lært að hugsa með
því fólki, sem bókin fjallar um. Ég hef lifað með því
gleði þess og sorgir, sáð með því og uppskorið, verið
vitni að gleði þess yfir vel unnu starfi, þolinmæði
þess og þrautseigju á erfiðum tímum.
Ég þekki þetta fólk ekki einungis í starfi og stríöi,
— ég þekki það líka í anda og sál. Ég þekki trú þess og
fróðleiksfýsn. Ég þekki hugsjónir þess og skoðanir á
lífinu og tilgangi þess. Ég þekki fyrirlitning þess fyrir
ótuktarskap og smásálarskap. Ég þekki hjálpfýsi þess
og góðvilja. Ég þekki andúð þess á öllu, sem er lítið
og lágt.
Þessi ungi rithöfundur er, eins og ég, alinn upp í
faðmi fríðra fjalla. En það er gerólíkt fólk. sem sá
ungi herra virðist hafa umgengizt. Og manni verður
ósjálfrátt á að hugsa sér, að hugur og sál hvers manns
mótist eftir þeim áhrifum, er hann verður fyrir í upp-
vexti sínum.
Fólkið, sem þetta unga, fjölorða skáld er að lýsa, er
nær undantekningarlaust aumustu fáráðlingar. Þar er
enginn maður með nokkra heila hugsun. Karlmenn-
irnir eru síformælandi og sísnýtandi kjaftaskúmar,
sem ata sjálfa sig utan í hráka sínum og traðka á
öllu göfugu og fögru. Hálfbjáni, fermdur upp á faðir-
vorið, verður, — þegar allt kemur til alls —, bezti karl-
maður sögunnar. Helztu menn sveitarinnar eru misk-
unnarlausir kúgarar. Hreppstjórinn gerir varla annað
en leita þjófaleit hjá sveitungum sínum.
Einn bóndinn hefur brjálaða konu bundna úti á
fjósbás og sveltir hana, þangað til að hún verður feg-
in að rífa í sig hálfúldin unglömb, sem finnast dauð
úti í haganum.
Bóndi fleygir þeim inn á bás til hennar og skipar
henni að eta. Hún etur þau með húð og hári og inn-
volsi, verður veik og kastar upp ómetinu. En hungur-
kvalirnar neyða hana til að eta spýju sína í nætur-
húminu. Vinnumaður bónda er ekki hjartabetri en
húsbóndinn. Hann sprænir framan í þessa bundnu,
hjálparvana konu, sem naumast getur forðað ásjónu
sinni undan hlandfossinum fyrir reipinu, sem hún er
bundin með.
Getur það verið andlega heill maður, sem leggur
nafn sitt við þessa viðbjóðslegu lýsingu?
Hver leyfir sér að álíta þetta einkenni íslenzks
sveitafólks?
Einn bóndinn er bókelskur, jafnvel nokkuð lesinn.
Á yngri árum hafði hann langað til þess að skoða
heiminn og datt jafnvel í hug að flytja til Brasilíu.
En kona hans, Sigurlaug á Rauðalæk, sem hafði verið
ríkt einbirni, réði því, að karl sat kyrr.
En hver þekkir lýsingu fróðleiksfúss bónda í Mark-
úsi á Rauðalæk. Ásýnd hans minnir helzt á mein-
lausan stórgrip. Af bústofni sínum, sem alltaf er að
ganga saman, hefur hann mestan áhuga fyrir kettin-
um. Hann á mjög virðulegan, gulbröndóttan kött, sem
hann nefnir Bertelsen kardínála. Það voveiflega slys
vill til, að kardínálinn drukknar í sýrukeri á heimili
hreppstjórans. Maður er sendur með tíðindin og mán-
aðargamlan kött í skaðabætur. Mesta vandamál bónda
er nú að gefa þessu nýja yfirvaldi á heimilinu nafn.
í hálfan mánuð stritast hann við að finna viðeigandi
nafn á köttinn eftir þroska hans og skapferli. Eitt er
t. d. „Ingjaldur biskup skaðmígandi“. En að lokum
hlýtur hann nafnið „Blöndólfur Spóafótur Stiff“.
Þarna sjáum við menntafrömuð sveitarinnar.
Þá er ekki hægt að segja, að kvenfólkið sé á marga
fiska, hvorki í sjón eða reynd. Það hefur lengi verið
ríkt í eðli skáldanna af hinum karllega stofni að dá
konuna, enda er það mjög eðlilegt og í fyllsta sam-
ræmi við lífsins innstu og dýpstu rök. Það er þess
vegna mjög freistandi að hugsa sem svo, þegar maður
les þessar dólgslegu lýsingar ungra manna á konun-
um, sem þeim er í lófa lagið að skapa eftir sinni innstu
hugsjón: Eru þetta karlmenn í orðsins fulla skilningi?
Eru þetta ekki einhverjar kynveilur, sem farnar eru
að gera vart við sig í okkar sterka stofni? Erum við
íslendingar að gerast gömul þjóð og úrkynja? Megum
við fara að búa okkur undir að hljóta fækkandi far-
sæl hjónabönd, en fjölgandi kynveiklaða auðnuleys-
ingja? Hvað getur það verið í sál karlmannsins, sem
hefur nautn af að afskræma konuna með öllum hugs
anlegum hætti, bæði andlega og líkamlega? T. d. þessi
lýsing á brúðinni: „Guð minn í himnaríki, það var
eins og hún væri ekkert nema vömbin, hún gat varla
rogazt áfram og stóð bleik og skjálfandi fyrir framan
prestinn". Ekki er Kristín, uppeldisdóttir þeirra
Rauðalækjarhjóna heldur mjög aðlaðandi. Sljótt og
síetandi flykki með blátt nef og sultardropa hangandi
niður allan daginn, eða þá horslefju stundum til til-
breytingar (sbr. Magnínu Kiljans). Höfundur undrar
sig mest á því, að hún skuli ekki jórtra. En ég held, að
honum hefði verið það hægðarleikur að láta heima-
sætuna jórtra. Hann hefði getað látið kúna, — sem
hann lýsir með hátíðleik að hafi kastað af sér vatni
á hlaðinu, —gera eitthvað kvenlegt þess í stað, eitt-
hvað, sem hefði snert viðkvæman streng í karlmanns-
hjarta hans.
Höfndur virðist gersamlega ófær til að koma saman
nokkurri heilbrigðri persónulýsingu. Maður finnur
ekki eina persónu í heilu lagi, svo að hægt sé að gera
sér hugmynd um hana sem lifandi holdi klædda veru.
Allar lýsingar í bókinni, bæði persónulegar og ó-
persónulegar, eru eins konar sjúklegt rugl, fjarlægt
öllum sönnum veruleika. Þær enda oftast á orðunum
„umkomulaus og nakin“. Það er eins og skáldið finni
nekt síns eigin anda á öllu og í öllu. Sigurlaug á
Rauðalæk, eina persónan í bókinni, sem getur kallazt
mennsk manneskja, fyrirmyndarhúsfreyjan, snýtir sér
með greipunum og þurrkar horinn á mjöðmum sér!
175